u
i>
VfM . « —
cJL
;-
^1
t&
r<^ - /133s)
it) I,
fcyrj
— 3o3 _
CAr-b ,nbl- — 3fio
^b * 3L
7^-'^.
Vol. XVI. — N° 1
Janvier 1895
A
FONDEE PAR
H. GAIDOZ
1870-1885
PUBLIEE SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de 1'Institut, Professeur au College de France
AVEC LE CONCOURS DE
J. LOTH E. ERNAULT
Doyen de la Faculte des Professeur a la Faculte des
Lettres de Rennes Lettres de Poitiers
ET DE PLUSIEURS SAVANTS DES 1LES BRITAN'NIQUES ET DU CONTINENT
G. DOTTIN
Mattre de Conferences a la Faculte des Lettres de Rennes Secretaire de la Redaction
Sommaire : H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE, Plan du « Navan Fort », appele en vieil irlandais Emain acha, p. i (avec i planche). — Ludw.-Chr. STERN, Notice d'un manuscrit irlandais de la Bibliotheque universitaire de Giessen p. 8. — Withley STOKES, The Prose Tales in the Rennes Dindsenchas, p. 31. — J. LOTH, Le roi Loth des romans de la Table Ronde, p. 84. — Kuno MEYER, Some Irish Etyma, p. 89. — Kuno MEYER, M. O'Clery's Beatha Ceallaigh, p. 91. — J. LOTH, L'expression Quentell, p. 94.
CHRONIQUE, p. 95.
PERIODIQUES, p. 114.
PARIS
L1BRAIRIE EMILE BOUILLON, EDITEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER
Prix de la collection des 15 volumes (annees 1870 a 1894, inclus), pris a la fois, au lieu de 300 francs, net 250 Jrancs.
Tous droits reserve's.
PRIX D'ABONNEMENT A LA REVUE CELTIQUE PARIS: 20 fr. — DE~PARTEMENTS ET UNION POSTALE : 22 fr.
Toutes les communications et correspondances relatives a la Redaction
doivent £tre envoyees franco a M. H. D'ARBOISDE JUBAINVILLE, 84, boulevard Montparnasse, Paris
Pour les annonces, s'adresser a la librairie E. BOUILLON EN VENTE A LA MEME LIBRAIRIE
LES FABLIAUX
ETUDES DE LITTERATURE POPULAIRE ET n'HISTOIRE LITTERAIRE Df MOYEN AGE
Par J. BEDIER, maitre de conferences a 1'Ecole normale
Deuxieme edition revue et corrigee Un fort volume grand in-8. — Prix i 2 fr. 5
CONTES ET LEGENDES DU CAMBODGE
RECUEILLIS ET PUBL1ES EN FRANCAIS Par ADHEMARD LECLERE, Resident de France au Cambodge
Avec introduction par L. PEER, de la Bibhotheque nationale Un volume in-8. — Prix j f r
LES CONTES POPULAIRES & LEUR ORIGINE~
DERNIER ETAT DE LA QUESTION
Par EMMANUEL COSQ.UIN Brochure in-8. — Prix i f r
MANUEL D'ORTOGRAFE FRANgAiSE SIMPLIFIEE
par E. ERNAULT et E. CHEVALDIN, professeurs a la Faculte des lettres de Poitier Un volume in-8. — Prix 3 fr. 50
TRISTAN ET ISEUT
par GASTON PARIS, membre de 1'Institut de France Brochure in-8. — Prix i fr. 25
POETES BEAUCERONS
ANTERIEURS AU XIXC SIECLE
NOTICES
PAR L. MERLET, CORRESPONDANT DE L'INSTITUT Deux volumes in-8 carre, impression elzevirienne. — Prix. . to fr
REVUE CELTIQUE
TOME XVI
FONDEE
PAR
H. GAIDOZ
1870-1885
PUBLIEE SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de 1'lnstitut, Professeur au College de France
AVEC LE CONCOURS DE
J. LOTH E. ERNAULT
Doyen de la Faculte des Professeur a la Faculte des
Lettres de Rennes
Lettres de Poitiers
ET DE PLUSIEURS SAVANTS DES 1LES BR1TANNIQUES ET DU CONTINENT
G. DOTTIN
Maitre de Conferences a la Faculte des Lettres de Rennes Secretaire de la Redaction
Tome XVI
PARIS
L1BRA1RIE EMIL-E BOUILLON, EDITEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER
TABLE DES MATIERES
CONTENUES
DANS LE TOME XVI
Pages. ARTICLES DE FOND.
Plan du « Navan Fort » appele en vieil irlandais Emain Macha (pi.),
par H. d'Arbois de Jubainville i
Notice d'un manuscrit irlandais de la Bibliotheque universitaire de
Giessen, par Ludw.-Chr. Stern
The Prose Tales in the Rennes Dindsenchas, published with Transla- tion and Notes by Whitley Stokes 31,135,269
Le roi Loth des romans de la Table ronde, par J. Loth 84
Some Irish Etyma, by Kuno Meyer 89
M. O'Clery's Beatha Ceallaig, by Kuno Meyer 91
L'expression e. qucntdl, par J. Loth 94
La division des syllabes (a propos d'un rapprochement entre le latin
et 1'irlandais), par Louis Havet 125
virus, Lauracus, Laurlus, Lauriacus, par H. d'Arbois de Jubain- ville 129
Sur quelques textes franco-bretons, par Emile Ernault 168
Dialectica. i . La terminaison bretonne -mp, -mb dans le systeme ver- bal et pronominal; 2. It, dr a Ouessant; 3. Le breton de Quiberon,
par J. Loth 201, 323
Recent Changes made in Scotch Gaelic, by T.-O. Russel. . . 207,341 Etudes bretonnes : IX. Sur 1'argot de La Roche (fin), par Emile
Ernault 212
La religion des Galates, par Salomon Reinach 261
A propos de Nennius Vindicatus, par J. Loth 267
Le sort chez les Germains et chez les Celtes, par J. Loth. . . . 313
vi Table des Matieres.
La desinence bretonne de la premiere personne du pluriel, par Emile
Ernault ' 31$
E ben, y ben, par J. Loth 33$
Bas-relief inedit autrefois a la bibliotheque de Strasbourg (fig.), par
Salomon Reinach 369
• The Annals of Tigernach, published by Whitley Stokes 374
Deux notes du manuscrit irlandais de Rennes, par Douglas Hyde. . 420
Contes irlandais (suite), par G. Dottin 421
MELANGES.
Le pronom adverbe se, sen en breton, par J. Loth 237
Le Beulan-Peulan de Zimmer, parJ. Loth 238
BIBLIOGRAPHIE.
The Outlines of the Phonology of Manx Gaelic, by John Rhys (G.
Dottin} 240
NECROLOGIE. Frangois-Marie Luzel 336
CHRONIQUE.
Accusatifs gaulois en -as. 98. Dijon (musee de). Catalogue des An-
Bertrand (Alexandre).Lg5 Celtes dans tiqu's. 100.
Us valle'es du P6 et du Danube. Droit irlandais. 108. Voir Ginnel.
101. Eglise (histoire de 1') dans le pays de
Brendan (saint). 246. Galles, 34$. Voir Liturgie.
Campbell (John Gregorson). Contes Engler (A.), 255. Voir Hchn.
gailiques. 247. Gaelique. Son orthographe, 342.
Cesar. DC bello gallico, p. p. B. Gildas. 106.
Kiibler, 95; p. p. H. Meusel, 9$, Ginnel (Laurence). The brehonLaws,
256. Voir Orthographe. 108.
Contes celtiques. 246, 247, 347, Hariulf. Chronique de I'abbaye de
352. Voir O'Brien, Campbell, Saint-Riqmer, 98.
Curtin. Hehn (Victor). Kulturpflanzen und
Curtin (Jeremiah). Tales of the Fai- Hausthiere, 6e ed., p. p. 0. Schra-
ries and of the Ghost World col- der et A. Engler, 255.
Iccted from oral traditions in S. W. Holder (A.). Altceltischer Sprach-
352. schatz, in.
Table des Matieres.
VII
Irlande (L'article) dans la Grande Encyclopedic, par F. Lot, i 10.
Jones (J. Morris). The Elucidarium and other Tracts in Welsh from Llyvyr agkyr Llandewivrevi (en col- laboration avec John Rhys), 106, 247. — Gweledigaetheu y bardd cwsc d'Ellis Wynne, 544.
Kiibler (Bernard). 95. Voir Cesar.
Liturgie galloise. 343.
Lot (Ferdinand), 98, i 10. Voir Ha- riulf, Irlande.
Marillier (L.). La survivance de I'dme et I'idee de justice chez les peuples non civilises. 1 10.
May (Martin). Civilisation celto-ger- maine, 254.
Meusel (H.), 95, 256. Voir Cesar.
Meyer (Kuno). Hibernica minora, 105.
Mommsen (Th.). Chronica minora, 106.
Montelius (Oscar) Les temps prehis- toriques en Suede et dans les autres pays scandinaves, trad, par Salo- mon Reinach, 252.
Nennius. 106.
O'Brien (Patrick). A garland of Gae- lic Selections, 245.
O'Donoghue. St. Brendan the Voya- ger in Story and Legend, 246.
O'Grady (Standish). The Coming of Cuchulainn, 243, 340.
Orthographe donnee par Cesar aux noms gaulois, 97.
Petitot (Emile). Origines et migra- tion des peuples de la Gaule jus- qu'a I'avenement des Francs, 284.
Reinach (Salomon). Catalogue du
musee de Saint-Gern. ain-en-Laye :
bronzes figures de la Gaule, 100.
Voir Montelius. Rhys (John). 106, 247. Elu principal
de Jesus College. 256. Voir Jones. Russel (T.-O.). Sur rorthographe
gaelique, 342.
Schrader (0.). 255. Voir Hehn. Stokes (Miss Margaret). Three months
in the Forests of France, 256. -
La croix de Cong, 450. Stokes (Whitley). The Martyrology
of Gorman, 352. Strachan (J.). Contributions to the
History of the deponent Verb in
Irish, 348. Vaughan-Williams (Sir Roland Lo-
max). The ancient Church in Wales,
345-
Verbe irlandais, 348. Voir Strachan.
Williams (Rev. Hugh). Some Aspects o] the Christian Church in Wales during the fifth and sixth centuries,
J4$-
Williams (Rev. Robert). Selections
from the Hengwrt MSS., 247. Willis-Bund (J.-W.). Welsh Saints,
MS- Windisch (E.). Ellu correspondantde
I'lnstitut, 113. Wynne (Ellis). Gweledigaetheu y
bardd cwsc, 344. Zimmer (H.). Ed. de Nennius, 107.
Sur J. Morris Jones, 247.
PERIODIQUES ANALYSES.
Academy, 123, 258, 360. Annales de Bretagne, 114,358.
Anthropologie, 1 14, 259, 362. Archaeologia, 122.
VIII
Table des matieres.
Archaeologia Cambrensis, 121. Archivio glottologico italiano, 364. Bibliotheque de 1'Ecole des Charles,
35».
Boletin de la Real Academia de la Historia, 122, 259.
Bulletin archeologique du Comite des travaux historiques et scienti- fiques, 2 $6.
Bulletin de la Societe archeologique du Finistere, 256, 367.
Congres des Societes savantes, 260.
Folk-Lore, 121., 357.
Gazette des Beaux-Arts, 366.
Indogermanische Forschungen, i 16.
Journal of the County Kildare ar- chaeological Society, 362.
Journal of the R. Society of the An- tiquaries of Ireland, 116,260, 364.
Nachrichten der k. Gesellschaft der Wissenschaften zu Gottingen, 353.
Proceedings of the R. Irish Aca- demy, 122.
Revue archeologique, 355.
Revue internationale de 1'enseigne-
ment, 357.
Revue des traditions populaires, 258. Revue epigraphique du midi de la
France, 122, 258, 367. Scottish Review, 123. Sitzungsbericht der k. preussischen
Akademia der Wissenschaften zu
Berlin, 356. Transactions of the Gaelic Society
of Inverness, 1 17. Zeitschrift der Savigny-Stiftung fur
Rechtsgeschichte, 118. Zeitschrift fiir das Gymnasial-We-
sen, 11$. Zeitschrift fiir deutsche Philologie,
364. Zeitschrift fur romanische Philolcgie,
3H- Zeitschrift fiir vergleichende Litera-
turgeschichte, 354. Zeitschrift fiir vergleichende Sprach-
forschung auf dem Gebiete der in-
dogermanischen Sprachen, 121.
TABLE, par M. E. ERNAULT, des principaux mots etudies dans le t. XVI de la Revue Celtique, p. 452.
REVUE CELTIQUE
TOME XVII
CHARTRES. IMPHIMERIE DURAND, RUE FULBEHT.
H. GAIDOZ 1870-1885
PUBLISH SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de 1'Institut, Professeur au College de France AVEC LE CONCOURS DE
J. LOTH E. ERNAULT
Doyen de la Facult£ des Professeur a la Faculte des
Lettres de Rennes Lettres de Poitiers
T DE PLUSIEURS SAVANTS DES ILES BRITANNIQUES ET DU CONTINENT
G. DOTTIN
Maitre de Conferences a la Faculte des Lettres de Rennes Secretaire de la Redaction
Tome XVII
PARIS
L1BRAIRIE EMILE BOUILLON, EDITEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER 1896
'
TABLE DES MATIERES
CONTENUES
DANS LE TOME XVIL
Pages. ARTICLES DE FOND.
L'Historia Britonum, par L. Duchesne.. i
The Annals of Tigernach, edited by Whitley Stokes. . . . 6, 1 19, 337
L'Inscription du Peu-Berland, par J.-A. Hild 34
The date of the Amra Choluimb Ch'dlc, byJ. Strachan 41
Sucellus et Nantosvelta, par Salomon Reinach 45
Dialectica. 4. La spirante dentale sourde (th gallois) a la fin des mots; 5. z intervocalique en leonard; 6. mutations initiales; 7. la termi- naison -ouetlesnoms en *-adou, gallois -adwy, par J. Loth. 60, 286, 421
Les poetes de cour irlandais et scandinaves, par Louis Duvau. . . 113
Gwerziou Breiz-lzel, par A. Le Braz 264
The Irish Verb fil, by Chr. Sarauw 276
Le poeme de Torna-Eices sur le cimetiere de Croghan, par H. d'Ar-
bois de Jubainville 280
Droit celtique et droit romain, par Paul Collinet 321
MELANGES.
Porhoet, par J. Loth 427
Le sens primitif de boroma, par J. Loth 428
Fled, par J. Loth 430
vi Table des matieres.
BIBLIOGRAPHIE.
Irish pronunciation : pratice and theory. By William Hayden (Ferdi- nand Lot) 67
Les premiers habitants de 1'Europe, d'apres les ecrivains de Pantiquite et les travaux des linguistes, par H. d'Arbois de Jubainville. Seconde edition. Tomedeuxieme. Les Indo-Europeens (suite) : Ligures, Hel- lenes, Italiotes, Celtes (A. Meillet) 71
Wortschatz der keltischen Spracheinheit von Whitley Stokes und
Adalbert Bezzenberger (J. Loth) 434
Archiv fur celtische Lexikographie 444
NECROLOGIE. Hersart de La Villemarque 76
CORRESPONDANCE.
L'orthographe du breton 64
Sncello, par V. Henry 66
Le mot gaelique aite, par E.-W.-B. Nicholson 290^432
CHRONIQUE.
Carette (Ernest). Les assemblies pro- Gough (C.). Prince Connla of the
vinciales dz la Gaule romaine. 90. golden\ hair and the fairy maiden.
Castor (Le nom du). 296. 96.
Costa (Joaquin). Estudios ibericos. 96. Grammont (Maurice). La dissimilation
Dareste (RodolpheJ. La Saga de consonantique dans les langues indo-
Nial. 88. europeennes et dans les langues ro-
Ernault (Emile). Glossaire moyen-bre- manes. 300.
ton. 94. Hogan (E.). The Irish Nennius from
Gallois (Les manuscrits) de Sir Tho- L. na hUidre, and Homilies and
mas Phillips. 302. Legends from L. Brecc. 94.
Garofalo (Francesco P.). Gli Allo- Holder (A.). Altceltischer Sprach-
broges. 97. — Rivista trimestrale schatz. 92.
di antichita greche et romane. 302. Ihering (R. von). Les Europeens
Table des matieres.
VII
avant I'histoire, trad, par 0. de Meulenhaere. 91.
Ihm (Max). Matres, Matronae, 93.
Kerbeuzec (H. de). Cojou-Breiz, ire serie: Plougasnou, 301.
Kern (H.). Aus der indischen and der keltischen Sagenwelt. 295.
Liddall (W.-N.). The Place Names of Fife and Kinross. 85.
Macbain (Alexander). An Etymologi- cal Dictionary of the Gaelic lan- guage. 298.
Merlet (Rene). La Chroniquede Nan- tes. 302.
Meulenhaere (0. de). Voir Ihering (R. von).
Meyer (Kuno), David Nutt. The Voyage of Bran Son of Febal to the Land of the Living; an old Irish Saga now first edited by Kuno Meyer; with the irish version of the Happy Otherworld and the Celtic doc- trine of rebirth, by Alfred Nutt. 82.
Mulcahy (Rev. D.). Life of S. Kia- ran of Seir. 96.
lurphy (Rev. D.). The Annals of Clonmacnoise. 296.
Nicholson (Edward-W.-B.). The ver- nacular Inscriptions of the ancient Kingdom of Alban. 87.
Nutt (Alfred). Voir Meyer (Kuno).
Roscher. Ausfiihrliches Lexicon der griechischen und romischen Mytho- logie. 93.
Schmidt (Johannes). Kritlk derSonan- tentheorie, eine sprachwissenschajt- liche Untersuchung. 92.
Schofield (W.-H.)- Studies on Li- beans Desconus. 302.
Sebillot. Legendes et curiosites des metiers. 92.
Stokes (Miss Margaret). Three months in the Forests of France, a pilgri- mage in search of vestiges of the Irish Saints. 86.
Stokes (Whitley). Felire Hui Gor- mdin. 80.
Warren (F.-E.). The. Antiphonary of Bangor, Part 2. 83.
Zimmer (H.). Zur angeblichen ge- mein-west-europa'ischen Accentregel- ung. 294.
PERIODIQUES ANALYSES.
Academy, 106, 313.
Annales de Bretagne, 107, 314.
Anthropologie, no, 315.
AnzeigerfurindogermanischeSprach-
und Altertumskunde, 318. Archaeologia Cambrensis, 102, 311. Archeologo portugues, 1 10. Atti della R. Academia delle scienze
di Torino, 317. Beitrage zur Kunde der indogerma-
nischen Sprachen, 109.
Englische studien, 3 17.
Folklore, 109.
Indogermanische Forschungen, 308.
Journal Asiatique, 317.
Journal of the R. Society of Antiqua- ries of Ireland, 313.
Moyen-Age, 109.
Neues Archiv fur a'lteie deutsche Ge- schichtskunde, 315.
Rendiconti della R. Societa lombarda delle scienze, 315.
VIII
Table des matieres.
Revue archeologique, 1 10.
Revue del'histoire des religions, 112.
Revue epigraphique du midi de la
France, no, 309. Romania, 107. Scottish Review, 109. Sitzungsberichte der K. Preussischen
Akademie der Wissenschaften zu
Berlin, 303.
Transactions of the hon. Society of Cymmrodorion, 100.
Transactions of the philological So- ciety, 3 10.
Zeitschrift fur celtische Philologie,
99-
Zeitschrift fur vergleichende Sprach- forschung, 1 10.
TABLE, par M. E. ERNAULT, des principaux mots etudies dans le t. XVII de la Revue Critique, p. 446.
REVUE CELTIQUE
TOME XVIII
CHARTRES. — 1MPRIMERIE DURAND, RUE FULBERT.
FONDEE
H- GAIDOZ
1870-188;
PUBL1EE SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de 1'lnstitut, Professeur au College de France
AVEC LE CONCOURS DE
E. ERNAULT J. LOTH G. DOTTIN
Professeur a 1'Universite Doyen de la Faculte des Professeur adjoint de Poitiers Lettres de Rennes a 1'Universite de Rennes
ET DE PLUSIEURS SAVANTS DES 1LES BRITANN1QUES ET DU CONTINENT
L. DUVAU
Directeur adjoint a 1'Ecole pratique des Hautes Etudes Secretaire de la Redaction
Tome XVIII
PARIS
L1BRAIRIE EMILE BOUILLON, ED1TEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER l897
TABLE DES MATIERES
CONTENUES
DANS LE TOME XVIII
Pages. ARTICLES DE FOND.
Les Vierges de Sena, par Salomon Reinach i
•The Annals of Tigernach. The continuation, edited by Whitley
Stokes 9, 150,267
nimptha en vieil irlandais, par J. Loth. 60
The Annals of Ulster, by Whitley Stokes 74
latantes, Sextanmanduius, Mullo, par Robert Mowat 87
>utates, Esus, Taranis, par Salomon Reinach 137
tudes bretonnes: X, sur les pronoms, par Emile Ernault. ... 199
Jotes on the Milan Glosses, by J. Strachan 212
)ialectica : VIII, gw-} chw dans la prononciation, par J. Loth. . . 236
alltraw, athraw, mtron, par J. Loth 239
Tarvos Trigaranos, par Salomon. Reinach 253
Bretons insulaires en Irlande, par J. Loth 304
La particule bretonne en, ent, cz, par E. Ernault 310
patric de Tristan, par J. Loth 315
>ur quelques inscriptions en caracteres grecs de la Gaule Narbon-
naise, par H. d'Arbois de Jubainville 318
;s Ligures en Gaule, par M. Deloche 36$
Dublin Fragment of Tigernach's Annals, edited by Whitley Stokes. 3 74 comparatif dit d'egalite en gallois, d'apres Zimmer, Keltische
Studien, 16, parJ. Loth 392
Etudes corniques, par J. Loth 401
final et d initial en construction syntactique, par J. Loth. . . . 423
VI
Table des inatiercs.
BIBLIOGRAPHIE.
Wortschatz der Keltischen Spracheinheit von Whitley Stokes und
Adalbert Bezzenberger [suite] (J. Loth) 89
Flore populaire ou histoire naturelle des plantes dans leurs rapports avec la linguistique et le folklore, par Eugene Holland, t. I (Emile Ernault) 240
Melusine. Recueil de mythologie, litterature populaire, traditions et usages, public par H. Gaidoz. T. IV-VIII (Emile Ernault).. . . 525
The Shadow of Arvor. Legendary Romances and Folk-Tales of Bri- tanny. Translated and retold by Edith Wingate Rinder (Pierre Le Roux) 426
CORRESPONDANCE.
Sur une inscription de Didymes, par B. Haussoullier 100
Sur le sens de churchman, par Alfred Nutt. , 329
CHRONIQUE.
Babelon (E.). Lcs origines de la mon- nalt consideree an point de vue hlstorique. 114.
Brugmann (K.). Grundriss der ver- gleichenden Grammatik dcrindoger- manischen Sprachen, t. I, 2e ed.
Bund (J.-Willis). The Celtic Church
in Wales. 249. Caesar. DC bello gallico, ed. Francis
W. Kelsey. 252. Carmichael (A.). Or agus ob. Hymns
and Incantations. 363. Castanier (Prosper). Histoire de la
Provence dans I'antiquite. 340. Celtic Library, i 10 n. I)armesteter(A.). Voir Hatzfeld. Dottin (Georges). Les desinences ver-
bales en r, en Sanskrit, en italique
et en celtique. 342. Ernault (Emile). Glossaire moycn bre-
ton. 109, 348. Evans (Silvan et Henry Silvan). Gei-
riadur cymraeg. 248. Ferotin (Dom Marius). Recueil des
chartes de I'abbaye de Silos. 332. Gebhardt (August). Voir Thorod-
dsen. Geffroy (A.). L'Islande avani.lt chris-
tianisme. 363. Gillis (H. -Cameron). The Elements
of gaelic Grammar. 117. — The
Gaelic Class Book. 117. Hatzfeld, A. Darmesteter, A. Tho- mas. Dictionnaire general de la
hingue franc, aise. 103.
Table des matieres.
VII
Holder (Alfred). Altceltischcr Sprach-
schatz. 107.
Kelsey (Francis-W.). Voir Caesar. Kerviler (Rene) et PaulSebillot. An- nuaire de Bretagne pour 1897. 348. Krusch (Bruno). Vies dc saints de
I'epoque merovingienne. 108. Kurth (Godefroy). La frontiers lin- guistique en Belgique, et dans le nord de la France, in. La Border ie (de). Histoire de Bre- tagne. 1 1 8. Lambin (Emile). Histoire de France :
La Gaule primitive. \ 17. Le Braz(A.). Vieilles histoires du pays
brelon. 348.
Maitre (Leon). Cartulaire de I'abbaye de Sainte-Croix de Quirnperle. 101.
Martins Sermento (P.). R. Festus
Auienus, Ora Maritima. Estudo
d'este poema na parte respectiva as
costas occidentales da Europa. 115.
Maxe-Werly. Plombs antiques trou-
ves en Gaule. 115. Meltzer (Otto). Geschichte des Kar-
thager. 107.
Missel de Leon de 1526. 115, 341. Moliere (Humbert). Introduction a I'histoire des Gaulois, Proto-celtes, Celtes et Galates. 1 10. O'Growney (The Rev.). Simple les- sons in Irish, i i 8.
Pauly, Realencyclopaedie des Klas- sischen Alterthums. 112.
Planta (Robert von). Grammatik der
oskisch-umbrischen Dialecte. 248. Prou (Maurice). Pennobrias uicus. 247.
Reinach (Salomon). Repertoire de la statuaire grecque et romaine. 248.
Roscher (W.-H.). Ausfiihrliches Le- xikon der griechischen und rom- ischen Mythologie. 115.
Rosenzweig (Louis). Cartulaire ge- neral du Morbihan. 349.
Rozwadowski (Johannes). Quaestiones grammaticae et etymclogicae. 346.
Sebillot (Paul). Voir Kerviler.
Seebohm (Frederic). The tribal Sys- tem in Wales. 335.
Sharp (Elisabeth). Lyra celtica. An Anthology of representative Celtic Poetry, no.
Society for the preservation of the Irish language. 252, 340.
Sommer (Ferdinand). Zur Lehre vom Pronomen infixum in altirischen Glossen. in.
Stein (Henri). Recueil des chartes du prieure de Ne'ronville. 24$.
Thomas (A.). Voir Hatzfeld.
Thoroddsen (Th.\ Geschichie der is- landischcn Gcographie, iibers. von August Gebhardt. 341.
Traube (Ludwig). Poetae htini atm carolini 107.
Wildner (Paul). Die. Crofter und Cot- tars in den Hochlanden und Inseln Schottlands. o.
PERIODIQUES ANALYSES.
Academy, 130.
Analecta Bollandiana, 132.
Annales de Bretagne, 128, 357.
Anthropologie, 128, 361. Archaeologia Cambrensis, 121, 356. Archivio glottologico italiano, 353.
VIII
Table des matieres.
Beitrage zur Kunde der indogerma- nischen Sprachen, 131.
Boletin de la Real Academia de la Historia, 128, 361.
Catholic University Bulletin. 1 19.
Folk-Lore, 363.
Indogermanische Forschungen, 124, 36,.
Internationales Archiv fur Ethnogra- phic, 362.
Journal of the Isle of Man Natural History and Antiquarian Society. 362.
Journal of the Royal Society of An- tiquaries of Ireland. 126.
Revue archeologique, 129, 361.
Revue de Geographic, 358.
Revue epigraphique du Midi de la France, 130, 361.
Rivista bimestrale di antichita greche e romane, 3 58.
Romania, 124.
Transactions of the honorable So- ciety of Cymrodorion, 354.
Transaction of the London Philolo- gical Society, 133.
Zeitschrift fur celtische Philologie.
367- Zeitschrift fur romanische Philologie,
120. Zeitschrift fur vergleichende Sprach-
forschung, 131.
TABLE, par M. E. ERNAULT, des principaux mots etudies dans le t. XVIII de la Revue Celtique, p. 429.
Vol XVI. — N° 4 Octobre 1895
FONDEE
PAR
H. GAIDOZ
.870-1885
PUBLIEE SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de 1'Institut, Professeur au College de France
AVEC LE CONCOURS DE
J. LOTH E. ERNAULT
Doyen de la Faculte des Professeur a la Faculte des
Lettres de Rennes Lettres de Poitiers
ET DE PLUSIEURS SAVANTS DES ILES BRITANNIQUES ET DU CONTINENT
G. DOTTIN
Maitre de Conferences a la Faculte des Lettres de Rennes Secretaire de la Redaction
/Ve: Salomon REINACH, Bas-relief inedit autrefois a la bibliotheque de Strasbourg, p. 369. — Whitley STOKES, The Annals of Tigernach, p. 374. — Douglas HYDE, Deux notes du manuscrit irlandais de Rennes, p. 420. — Georges DOTTIN, Contes irlandais (suite), p. 421.
CHRONIQUE, p. 450.
TABLE des principaux mots etudies dans le volume XVI, p. 452.
PARIS
L1BRAIRIE EMILE BOUILLON, EDITEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER
Prix de la collection des 16 volumes (annees 1870 a 1895, inclus), pris a la fois, au lieu de 320 Jrancs, net 270 Jrancs.
Tons droits reserves.
PRIX D'ABONNEMENT A LA REVUE CELTIQUE PARIS: 20 fr. — DE~PARTEMENTS ET UNION POSTALE : 22 fr.
Toutes les communications et correspondances relatives a la Redaction
doivent etre envoye"es. franco a M. H. D'ARBOISDE JUBAINVILLE, 84, boulevard Montparnasse, Paris
Pour les annonces, s'adresser a la libra*irie E. BOUILLON EN VENTE A LA M E M E LIBRAIRIE
GLOSSAIRE MOYEN-BRETON
Par E. ERNAULT
Professeur a la Faculte des Lettres de Poitiers
DEUXIEME EDITION REVUE ET AUGMENTEE
TOME Ier (A-G) Un volume grand in-8. — Prix 10 fr.
T I TE-L I VE
ETUDE ET COLLATION DU MANUSCRIT 5726 DE LA BIBLIOTHEQUE NATIONALE
Par J. DIANU Un volume gr. in-8. — Prix i fr. 75
ESSAI SUR L'AUGUSTALITE DANS L'EMPIRE ROMAIN
Par F. MOURLOT Un volume grand in-8, avec 2 cartes. — Prix 5 fr
. M AT E R I A U X
POUR SERVIR
A L'HISTOIRE DE LA DEESSE BUDDHIQUE TAR A
Par G. DE BLONAY Un volume grand in-8. — Prix 2 fr. 50
LES ENFANCES VIVIEN
CHANSON DE GESTE Publiee pour la premiere fois d'apres les manuscrits de Paris, deBoulogne-sur-Mer,
de Londres et de Milan Par C. WAHLUND et H. DE FEILITZEN
Professeurs a 1'Universite d'Upsal
PR£CED£E D'UNE THESE DE DOCTORAT SERVANT D'INTRODUCTION Par A. NORDFELT
Un volume grand in-8. — Prix 25 fr.
I
Un Bas-Relief inedit de Strasbourg. 373
existe en celtique. En revanche, nous pouvons citer un cer- tain nombre de themes celtiques en -om, -urn : tels sont : Ged- om-o'1, Aged-om-o-pas , Es-um-o-pas, Mogii-um-a, Rum-o, Seg- om-o. Le rapprochement avec les noms d'homme et de dieu Gedomo (ou Gedemo) et Segomo autoriserait peut-etre a penser que Erumo est un nominatif, non un datif ; on pourrait rap- peler a ce propos que, sur 1'autel de Paris, les noms de dieux representes sont au nominatif: Tarvos Trigaranus, Volcanus, Esus 2. En tous les cas, il parait certain quErumus ou Erumo est un nom a aj outer a la liste des divinites gauloises qui nous sont connues seulement par les inscriptions.
Salomon REINACH.
1 . Ce nom et les suivants figurcnt dans les listes de MM. Creuly et The- denat ou dans le Sprachschat^ de Holder.
2. Desjardins, Gcogr. de la Ganle rom., t. Ill, pi. xi.
THE ANNALS OF TIGERNACH
I. — THE FRAGMENT IN RAWLINSON B. 502.
Tigernach hua Braein was a learned abbot of Clonmacnois, who died in the year 1088. Of the Annals ascribed to him there are now extant only the following fragments :
1. From the time of the prophets Oseas, Amos, Isaias, Jonas and Michasas to the time of Antoninus Pius.
2. From B.C. 322 (or thereabouts) to A.D. 360.
3. From A.D. 489 to A.D. 766.
4. From A.D. 975 to A.D. 1088.
The first of these fragments, now for the first time printed, is preserved in Rawlinson B. 502, a twelfth-century vellum in the Bodleian, ff. i«-i2b.
The second, third and fourth fragments are inRawl. B. 488, ff. rl-i9b, a vellum of the I4th century, also in the Bodleian. These fragments have been edited by dr. O'Conor, with gross inaccuracy, in his RerumHibernicarumScriptores, Buckingham, 1825, vol. II, pp. 1-314. The fourth fragment is followed by an anonymous continuation (ff. 20-26) in Irish, from A.D. 1088 to A.D. 1 178, which has not hitherto been printed.
A fifth fragment of Annals, which dr. Todd supposed to be part of Tigernach's work, is found at the beginning of a MS. in the library of Trinity College, Dublin, marked H. i. 8. This fragment consists of four leaves of vellum written, I think, in the i4th century, and covers the time from A.D. 34 (or thereabouts) to A. D. 378. It has not been printed.
The Annals of Tigernach. First Fragment. 37$
The sources of the Irish portions of the fragment now pub- lished are not now discoverable. But the non-Irish portions are, for the most part, compiled from the following works :
1. S. Hieronymi Interpretatio Chronicae Eusebii Pamphili (Migne's Patrologia latina, t. XXVII).
2. Pauli Orosii... Historiarum libri septem (I have em- ployed Havercamp's edition, Leiden, 1738).
3. Chronicon siue de sex huius seculi aetatibus, printed in Bedae Opera, ed. Giles, London, 1843, vol. VI, pp. 270-332.
Besides these, Tigernach used the Vulgate, Isidorus Hispa- lensis' Etymologiarum Libri XX, a Latin translation of Jose- phus' Antiquities of the Jews, and, possibly, also the lost Chro- nicon of Julius Africanus.
There is a facsimile of two pages (ff. 6b, 7a) of the follow- ing fragment in Gilbert's National MSS. of Ireland, Part I, plates xliii, xliv. And six of the Irish glosses have been edited in this Revue, t. VII, p. 374.
RAWL. B. 502, Fo. i a i.
esse ferwttt, quern multo ante tempore regnasse praescripsimus . Osse, Amos, Essaias, lonas et Michias in ludea profetant, ut alii aiunt.
KK. Faccea filius Manachem rexit ISrael annis .u.
Romulus et Remwi generantwr Marte et Ilia.
KK. Al[c]meon rexit Athenenses annis .u.
Faccea filius Romelias rexit Israel annis .xx.
KK. Carpus1 regnauit Axhetierises annis .x.
KKK. Turimas rexit Macidoniam annis xxx ix.
KKKKKK. lOtham moritwr.
K. Achaz filius Iotha;w '.rexit lUdam annis .xui. Ab hoccon- ductw^ Teglad Fallazarrex Assiriorww Rassin regemSiriasi/z/rr-
i . leg. Charops
376 Whitley Stokes.
fecit et habitatores Damasci transtulit Cirinen. Aesimides x rexit Ath&nenses annis .x.
KKK. Achaz horologium2 inuenit. Eliates3 KXft'Lidios an- nis .xiiii.
K. Romulus regnauil annis xxxix.
KKK. Osse f/1/wsHela rexit Israel annis .ix., qwi fuit nouis- simztf decim tribuum rex.
KKK. Roma condita est in monte Palatine .xi. kal. Maias a geminis Remo et Romulo filiis Rese Siluias, quae erat filia Numitoris iilii Prochas, cuius films fuit Amuliw^ rex. qu^ Rea uirgo uestalis fuit, sed cowstuprata, ideo in terrain uiua de- fossa est ab Amulio patris sui tratre, qwi eius f/l/os in Tib[e]rim fluuium expossuit. qwos in ripa flumwis inueniens Acca Lau- rentia primi armewtarii ^^ regii Faustuli uxor, qw«!^ Lupa dice- batwr^ rapuit inde aluitqw^ et ideo Romulo a lupa numtus di- citur. Siue Faustulwj ipse eos in ripaw expositos ab unda, ut magis putandum est, iwuenit et detulit ad Acca/;z uxorem suam, c\uae pojtea eos aluit, qwi cum adoleuissent, collecta pastorww manu, Amulium regem fmfrem aui sui Numitoris4 in uindictam ma/ris suas et mersionis suae in flumiwe interfeoerunt, [fo. ia2] auumqw^ suum Numitorem in regnum constituunt, sed iwn diu in regno remansit. Naw Romulwj ad consectztionem regni sui iwterfecit eum.
Tertio anno priore Teglad Fallazar rex Assiriorww sub Faccea f/l/o Romelias rege Israel transtulit primo Ruben et Gad et de- medium tribw^ Mannasse in AssiriosW disp^rsit eos in terra ex(ilii).
K. Calidicttj5 rexit Athenenses mnis .x.
K. Remwj ocdssus est rutro (.i. o sunn) pastoral! a Fabio duce Romuli ob uallum (.i. murnni) saltu6 tmnsilitum anno ab Urbe rowdita tenio. Romulwj fratris sui (.i. Remi) sangine
1 . MS. Aesimides
2. MS. horalogium
3. leg. Alyattes
4. MS. numutoris
5. leg. Cleidicus.
6 . in marg. ob assili impunitatem [magna Romulo multitude coniungitur, Euseb. Hieron., p. 366].
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 577
muros, regnuw aui (.i. Numitoris), templum soceri (.i. Titi Tatii1 regis Sabinorww) dicauit. In Consualibus 2 ludis Sa- bina? a Romanis raptx et uiolatas sunt.
M... oidus rexit Medos annis .xl.
K. Romul^ milites ex populo elegit ac centum a popiilo nobilissimos? uiros elegit, qwi ob aetatem senatores, ob curam uero ac sollicitudinew rei publican padres uocati sunt.
KK. Amoyses rexit JEgiptios annis .xlii.
K. Achaz mort[u]us est in hoc tempore, ut Eusebiwj ait. Re- gnu m defecit .x. tribuufW q//i erant in parte Samarire et uict^e a Sencharim qwi et Salmanasar rege Caldeorum et translate suni in montes Medorww. Beda uero refert in sexto anno Eze- chia2 Samariaw deletam e^e. Ezecias filius Achaz uxit ludaw annis .xxix. Meles uxit Lidios annis .xii.
KKKKK.
N/mc iNcipit captiuitas .x. tribuum.
Sexto Ezechias anno Salminasar rex Assiriorww capta Sama- ria tmnstulit Israel in Assirios, ad Niwuen scilicet ciuitatem 4, [fo. ib i] cuius regnum a primo Hierobuam an^stet^rat annis .ccclx5.
Secundo anno priore Hipomenes6 rexit Kthenenses annis .x.
Regnatum est in Samaria annis .ccl. Samaritanorwm gens sumsit exordium ab Assiriis, qwi transmigrati habitauerwwt in Samaria, qwi inter pretantut custodes, eo quod captiuata plebe Israel in t^rram ad custodiaw collocati sunt.
Hoc tempore Essaias et Osse profetabant.
KKKKKKK. Candaules uxit Lidios anmV .xuii.
Q//arto decimo anno Ezechiae ascendit Sinchirib filius Sal- minasar regis Assiriorww in terrain ludas, et iwdixit Ezechiag xxx tallenta auri et xxx tallenta argenti. Tallentum liabet tria milia siclorwm, siclus autem xxx (uel xx, ut alii) obelos. Obelus
item est demedium scriptuli.
1 . MS. (here obscure) seems tittwtatus
2. MS. cowsodalibus, the d being inserted to prevent hiatus.
3 . MS. nouilissimos
4. Here the words « Tune Tobias capt/w est » are inserted.
5 . « cclx » in Beda, VI, 286, from whom this sentence is taken.
6. MS. hipomcnses : leg. Hippomenes
378 Whitley Stokes.
K. Leocrates rexit Athenenses annis .x.
Hos annos .xu. qwi sequntwr addidit Dominus Ezechiae egro- tanti mortemqwe twwc certissimam per Essaiam sibi prafetam pnztfstulanti ac petenti et peccata sua deflenti. Sole reu^rso ab occassu pene ad ortum et umbra per x linias in horologio Achaz in signuw sibi uitas deferendae reumente : quo tempore quoque occidit Deus per angelum .clxxxu. milia Assiriorww propter depra:ationem Ezechiaa qwerentis (.i. no ereged) swperbiaw Sinchirib et Rapsacis ducis eius u^rba.
KK. Pmlica rexit Macidonios annis .li.
Cobtach Coel Breg mac Ugaine Moir do loscud co trichait rig imme i wDiwd rig Maige Ailbe hi[m]Brudin [fo. ib2] Tuamma Tenbath saiwrud, la Labraid Loingsech Moen mac Ai- lella Ane mate Loeguire Luirc maic Ugai»e Moir, i wdigail a athar 7 a senathar romarb Cobthach Coel. Cocad 6 sein etir Laigniu 7 Leth Cuind.
[« Cobthach the Slender, of Bregia, son of Ugaine the Great was burnt, with thirty kings around him, at Dind Rig ofMagh Ailbe, in the Hostel of Tuaimm Tenbath precisely, by Labraid the Dumb Exile, son of Ailill Ane, son of Loeguire Lore, son of Ugaine the Great, in revenge for his father and his grandfather whom Cobthach the Slender had killed. War- fare thence between Leinster and Conn's Half1 ».]
KKKKKKKK. Absander 2 rexit Mhenenses znnis .x.
KKKK. Hoc anno Ezechias mort[u]wj est.
Romulwj' qwi rexit Romaw xxxix anw/^ cum apud paludew Capream deambulasset nusquam cowparuit. Post hunc senatores uno anno rew puplicaw rexerwwt.
[in marg. iiimcccuiii.] K. Mannasses filius Ezechias rexit ludam anw/V .lu., zpud quern Essaias profeta serra in caput adacta per longuw in duas partes diuisswj est. Hie ob scelera sua catenate et cowpeditw^ in Babiloniam ductus est, sed ob penitentiam et prices restituitwr in regnu///.
Gisses rexit Lidios annis .xxxui.
1 . the northern half of Ireland.
2. leg. Apsander
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 379
Romanorww secundus Numa Pompiliw^1 regnauit annis .xli. qwi Capitolium a fundamewtis asdificauit, qwiq«€ uestales uir- guines primus instituit, duosque menses, lanuarium et Februa- rium, .x. mensibus anni adiecit. Twwc quoque Sibella Samia claruit.
KKKKK. Erixias 2 rexit annis .x. Alhenenses.
KKKKK. Dinastia ^Egiptiorww wtermittitwr annis .c.xii. Rurs«w ^Egiptiorww dinastia renascitur e/ regnauit Amartiw^ Saitis awm .ui.
Sexto anno priore c[o]epit regnare Medos Cardeceas, q//i regnauit annis .xiii.
KKKK. Athenis annul principes .ix. constituti sunt cessan- tibus regibwj. Tune finis Athenensis regni fuit.
KKK. Nefrites rexit JEgiptios mnis .ui. [fo. 2a I in marg. : Orosius h^ait]. K. Multis praeliis undiqwd scatescentibw^ reg- num ad Scithias exiit, ac deinde ad Medos per Diocum reduc- tuw, et post ad Caldeos ac subinde ad Persas uagatum est. Quintus Medomm rex Dioces, qwi regnauit annis Mm.
KKKKK. Anchoris rexit JEgiptios znnis .xii. Dinastia uigesi- ma nona Niwdissiorww.
KKKKKKKKKKKK. Mutes rexit Egiptios anno uno. Ardes rexit annis xxxuii. Lidios.
K. Neferioces rexit JEgiptios .Hi. mensibus. Nectinebis rexit JEgiptios annis .xuiii.
KKKKK. Qwinto anno priore cepit regnare (sic) Macido- nios Acneus. annis .xxxix. regnans.
Secundoan/w priore regnare c[o]epitLatinorumt£rti«f, Tul- I«j3 Hostili&f, q//i regnauit annis .xxu, q«i primus regu///4 Romanorw;// purpora et fascibw^ ussus est, et adiecto monte Celio Urbem ampli[fi]cauit.
KKKKK. Bizantium .i. Co»stantinopolis>, a Pausania amdita est.
KKKKKKK. Mannasse mort[u]«j est.
1 . MS. pampili/w
2. MS. Frigas : leg. Eryxias
3 . MS. tulliw
4. MS. regnu;//
5 . MS. constantinapolis
380 Whitley Stokes.
K. Teo rexil JEgiptios annis .ii.
Ammon f/l/ws Mannasse rexit ludam annis duobus iuxta Ebreos. secundum uero .Ixx. Interprets annis .xii.
Histrwj (.i. ciuitas) in Ponto owdita £rt.
K. Ammon a semis swzs inter&chur.
K. losias fzl.z'fts Ammon rmY ludam anwV .xxxi. Hie mim- data ludea el Hierusalem templo etiam innouato post abiectas sordes idolatrke pascha celitarrimum Domino fecit .xuiii0 anno regni sui. Et cum Nechaone JEgiptiorum rege congressus [fo. 2*2] in campo Macedo, qw/1 nunc Maximinopolis uocatwr, occisus est.
K. Hoc tempore Tales Melesiw^ primus nssicus chrus ha- betur.
Profetantibw^ in ludea Heremia Sofonia el Olda uxore- Sellum.
Nectanibw^ rexit JEgiptios s.nnis .xuiii. Hue usque mansit hoc regnum.
KKKKKKKKKKKKKKK. Caditates rexit Lidios anmV .xu.
Romanorww qwartw^ Ancw^ Marciftf Num^e ex f/h'a nepos regnauit annis .xxxiii., qwi Auentinum montem el laniculum Urbiaddedit el supra mare .xui. (.i. sexto decimo) ab Urbe mi- liario Ostiaw (.i. iwsolaw ue\ ciuitatem) condedit.
K. Hoc tempore Elchias sacerdos claruit. Hoc anno ut prae- scripsimwj losias mundata ludea, el reliqua. Hie losias .iiii. i/l/os habuit, id est lonan, lochim, Sellum, Sedechiam.
Secundo anno priore c[o]epit regnare Medos Fraortes annis quatuor .xx. regnans :
KKK. Pilippw^ rexit Macidonios annis .xxxuiii.
KKKKKKKKKK. Hoc anno losias occiswj est in campo Macedo a Nechaone rege yEgipti, ut proescripsitnus.
K. lochim filius lossix rexit ludaw annis .xi. post uero losiam stati/w regnauit filius eius lochaz, q«i est Sellum nomi- natus, tribus mensibus, <\uem Nechao uiwctum ducens in ^Egip- tum Eliachim SUttm lossiae fm/rem eius constituit regem, el uocauit nomen eius lochim.
1 . MS. qtioe
2, Here there is an erasure.
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 381
KK. Niwc iNcipit captiuitas duarwm tribuum.
Anno tertio lochim Nabcodonosor [fo. 2b i] rex Babilonis capta Hierusalem et plurimis captiuatis, in quibus erant Daniel, Annanias, Azarias, Misa^l, partem uassorwm templi Domini Babiloniam transtulit..
INcipit regnum Caldeorum.
K. A qwarto anno lochim Scriptura regnum Nabcodonosor computat, qui I e[r]go non solum Caldeis et ludeis, sed et Assi- riis et ^Egiptiis et Moabditis aliisqz^ innumeris gentibz^ incipit regnare.
Qwarto anno priore c[o]epit regnare (sic) Lidios Aliates znnis .xlix. Alii ferw»t lochim hunc a Nabcodonosor esse captum et in Babiloniaw ductum.
KKKKKKKK. Mortuo lochim filius eius qui et lechonias regnauit tnbus mensibus ac diebus .x. Hie circumdata a Cal- deis Hierusolima exiit ad regem Babilonis cum matte sua, et ductus est in Babilonem cum populo suo anno octauo regni Nabcodonosor.
Romanbrww qwartw^ regnauit Tarqwinniw^ Prises annis xxuii, qui circuw2 Romae asdificauit, numerw/w senatorwm auxit, Ro- manos ludos instituit, muros et cloacas 3 asdificauit, capitolium extruxit: qwi ab Anci Marci f/l/is occisswj" est. Hunc Tarqwin- nium in tempore lossiae regnare Beda in Cronica refert.
Qwarto an wo priore regnare Medos Ciraxires znnis .xxxii. regnans in tewzpore Nabcodonosor,
K. Sedecias qui et Mat hi an rexit ludam annis .xi. Huius anno [fo. 2b 2] undecimo regis autem Babilonis .xix. (.i. nono deciwo) ludea captiua in Babilonem ducta estt totaqwe Hieru- salem distructa est, et templum incensum est a Nabutzardan duce Nabcodonosor anno ex qwo fundari cepit ccccxxxiiii.
Hie est Sedechias quern Nabcodonosor duobus oculis dempsit,
1 . MS.
2. MS. circiuw
3 . .i. inna fannacon
3 82 Whit ley Stokes .
et in conspectu patris f/l/os suos occidit et ipsum cecw/w portea in Babiloniam duxit. Qui autem reliqwi fuenmt ludei gerwwt in ^Egiptum qwa 'post annos qu'mque a Caldeis in Babiloniam sunt et ipsi mmsmigrati.
K. Tres pueri Sedrac, Misac, Abdinago in caminum ignis a Nabcodonosor missi sunt, et indeeos iwcolumes Deus eripuit.
K. Daniel in hccum leonuw mittit//r, sed uerius a Dario rege Medorww, post eu^rsam Babiloniam, in term Medorww Daniel missus est in laccuw leonuw.
KKKKKKKK. Hebreorww captiuitas in Babilonia annis .Ixx. INter captiuitatem autem Samariae quae fait in Ninue et captiuitatew Hierusakw <\nae fuit in Babilonia anni sunt cxliiii.
Hoc tempore Sapho mulier in dm^rso poemate claruit, et Solon leges Athenensib//* dedit.
Finit qwarta ietas. INcipit q«inta, quae continct annos .dlxxxix. ut poeta ait..,
O doerad in phopuil co gein Fiadat fedil coic cet is noe mbliadna ochtnwga co demin, O Adam co ngenair oenm^c Maire mini it da blia^m coicat noe cet is tri mili ,..,
[From the Captivity of the People till the Birth of enduring God (are) five hundred and eighty-nine years assuredly. From Adam till gentle Mary's one Son was born there are fifty-two years, nine hundreds, and three thousands.]
[fo. 3a i] Quinta mundi aetas ab ext£rmin[i]o c[o]epit regni ludaici, quod iuxta Heremiae profetiam .Ixx. znnis permansh. Hoc tempore ignis ab altario subhtus et in puteo abscond itus post .Ixx. annos uiuus in aqwa inuentw^ est.
KKKKK. Europe rexit Macidonios an;/w .xxui.
KKKKKKKKK. Anno xiiii. postquam p^rcussa est ciuitas, qui est uigissimwj qnintus transmigrationis regis lochin, Eze- chel uidit in uissionibw^ renouationem ciuitatis ac templi cere- monia.r unique eius.
KKKKKKKKKKK. Nabcodonosor moritwr uigissimo quinto anno post euersionem Hierusakm.
K. Romanorww sextus Seruiwj Tuilliw^ regnauit an;//j xxxiiii, qui .iii. montes Urbi addidit, Q//irinale;w, Esquiliniuw,
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 383
Uiminalem. Fossas circum muros duxit. Census Romanorum prim/w ciuium instituit. Qui a Tarqwinnio Superbo genero suo occisswj est.
Nono anno priore c[o]epit regnare (sic) Medos Astiages qwi et Asuerws. q//i regnauit annis .xxxuiii.
Croessus uxit Lidios annis xu. Croessw^ postea a Giro captus est, et Lidomm regnuw distructuw est, quod stetit annis .cc.xxx.
[in marg. iiiwccclxxx.ix.] Euilmoradach filius Nabcodonosor annis regnauit xuiii. Anno xxui. post euersionew Hierusoli- morum subleuauit Euilmoradach rex Babilonis, anno quo reg- nare c[o]epit, qui est annus trigesimus Septimus transmigra- tionis loch in [fo. 3*2] regis, caput regis lochin de carcere, et possuit tronum eius super tronum regum qui fuerwnt cum eo in Babilone.
Ni ar doeri tra adrimi Matha hoc tempw^ acht ar meit inna hairmiten roboi do lochin iwti.
[So not as captivity does Matthew reckon hoc tempus, but for the greatness of the honour which was paid to lochin therein].
lOseppw^ hoc ait (Beda ait, si loseppw* scripserit et non liber mendosus fallit) id est centum fere annos ab euersa Hierusalem usqw^ ad euersionem regni Kaldeorwm. Nabcodonosor enim, teste sacra Scriptwa. xxu. post eu^rsaw Hierusalem uixit annos. Euilmoradach filius eius regnauit annis .xuiii. Negasar1 tilius eius annis .xl. cui successit filius eius Labosordach mensihus .ix. Hoc defuncto ad Ballazar, qwi Naboan nuncupatwr, impmum transisse dicit, qwi cum .x. et .uii. annis regnaret, captam a Giro Persarww et Dario Medorww rege Babiloniam exequitur2.
Eusebiwj ait annos .xxx. a[b eju^rsione Hierusalem usque ad iwitium Cirii regis Persarum*. lulius autem Africans .Ixx. annos cowputat. Hieronymus autem in tractatu Danielis ait : Tradunt Ebrei hw/wscemodi fabulam usque ad septuagissimuw annum, quo Heremias captiuitatem populi ludeorww dixerat soluendam esse. De quo Zacharias in principio uoluminis sui
1. sic MS. as a correction of Egessar. The Neriglissar ofjosephus is meant.
2. sic Beda, VI, MS. dich
5 . Here MS. inserts Hieronvmus ait.
584 Whit ley Stokes.
loquitur : Irritaw putans Dei pollicitationew Baldazar, falsuw- q«e promissuw, usque in gaudiuw fecit grande conmumm, in- sultans q//odawm0do spei [fo. 3b i] ludeorwm, et uassis templi Dei. Sed statim ultio diuina towsecuta est. Tune apparuit Bal- dazar pugnus sine manu scribens in pariete tria uerba, id est Mane Techel Fares, quam scripturam inter pretatws est ei Daniel profeta significantem iwperium Caldeon/w in Medos et Persas esse tran[s]ferenduw, dzcens, Mane, id est numerus, numerauit enim Deus regnum tuum et compleuit illud. Techel, id est ap- pensio : appendit enim Deus regnum tuum in statera et inuen- tum minus habens. Fares, id est diuissio : diuissit enim Deus regnuw de manu tua et dedit Medis et Persis.
Eusebiwj ait : Mortuo Nabcodonozor rege Babiloniorwm sus- cepit inipt'rium eius Maradochiwj iwp^rator, cui successit frater eius Baldazar.
Heremias profeta ait : Ecce ego mittam et assumam uniu^r- saw cognation^w aqwilonis, ait Dominus, ^ Nabcodonosor, ser- uum meum, et adducam eos super terrain Israel, et seruient Is- rahelitas regi Babilonis annis .Ixx. x Cumque impleti fuerint .Ixx. anni, uisitabo super terrain Caldeorwm iniqwitatewt eius, et ponam illam in solitudines sempiter nas 2 et his q«i cum la- chonia ducti sunt in Babilonem.
Ait ailibi : Cum c[o]epmnt in Babilone impleri .Ixx. anni, reducam uos ad locum uestrum, ait Dominusi.
INcipit KUHC regnuw Persarum4.
[fo. 3b2. In marg. iiiw/ccccxxiii.] K. Persurum primus Cirns regnauit annis .xxx., qwi, deuicto auo suo ma tern o Astiage Medorum rege, Medis et Persis ipse regnauit.
Hie prime anno regni sui Babiloniam expugnauit, regemqwe
1. Jer. XXV, 9, 11.
2. Jer. XXV, 12.
3. Jer XXIX, 10.
4. marg. sup. Adde .iiii annos super xx.ui. praescriptos ut fiat mimerus .xxx. annor«»i a uersione Hierusa/m secundum Eusebium, et sic hie nu- mcrtts coiisruit.
1.1
The Annals of Tigernach. First Fragment. 385
eius Baldazar occidit. quod mcredibile pene apud mortales erat [in marg. Orosius dicit], nanqw* BabiloniafB a Nebroth gigante fundatam, a Nino autem uel a Samiramide uxore eius reparatam ewe ferwwt. Murorwm eius firmitas et magnitude uix credibilis relatu est. Murus coctili htere ztque interfusso bitumine com- pacts erat. latitudine cubitorwm .1. et altitudine qwattr tanta, et ambitu .cccclxxx. stadiorum circumuenuw. Ipsa autem qwa- drata erat, et in owsufwmatione piwnarum media intercz- pedine uigenas qwadrigas capit. A fronte murorwm, centum portas aereae1. Domus intrinsecus geminas quater habitationes erant.
Ipsa tamen a Giro et Dario sine minima pene mora uicta ac subu^rsa est. Nanqwe Eufraten longe ualidissimum et mediam Babiloneam iw/^rfluentew in .cccc.lxxx. fossas diriuauit; per cuius alueos2 Ciri exercitwj" ciuitatew clam nocte subintrauit, eamqw^ to tarn uastauit, quod uel humane opere extriii uel hu- mana uirtute distrui utrumqw^ pene apud mortales [fo. 4a i] incredibile fuit. Quicquid autem est op^re £0wstructum et arte asdificatuw labi et consumi uetustate Babilon capta owfirmat.
Hie Cirus primo anno regni sui laxata Hebreorww captiui- tate .1. fere milia how/mum regrali fecit in ludeam, restituens eis omwia uassa templi Domini aurea et argentea qwinqw^ mi- lia qwartcenta (sic)' quae Nabcodon[o]sor de Hierus'akm in Babi- loniam transtulit. Qwi ludei congregzti in Hierusalem m^wse :uii. aedificauer««f altare, et a primo die mensis eiusdem c[o]e- p^runt offerre holochaustum Domino.
K. Anno autem secundo aduent/w sui m^^se secundo templi fundamewta iecerwwt anno incensionis eius iuxta Affricanum, Ixx.ii. ; iuxta uero Cronicaw Eusebi, xxxii. Sed impedientibz^ Samaritis intermissum est opus usque ad annum Dari secundum, qui tiiam in regno Assueri et Artarxer[x]is scripserww^ accw^sa- tionem aduersum ludeos, et rescripsit Artarxerxes ne aedifi- caretwr Hierusakm.
KKK. Alcetas rexit Macidonios znnis .xxix.
1 . MS. adds capit.
2. MS. albeos
Revue Celtique, XVI. 28
386 Whitley Stokes.
KKKKKKKKK. Lidorwwz regnuw defecit, quod stetit annis .ccxxx.
KKKKKKKKKKKKKKKKK. Cirus a Tamire regina Sci- thiae occissw^ est.
[in marg. iiimccccxxxi] K. Cambases iilius Ciri regnauit an- nis .uiii., qwi secundus Nabcodonosor dicitur. Hie deuicta ^Egipto cunctaw d/wj relegionew abhominatus qw^rimonias I eius et templa deposuit. [fo. 4*2] Babilonew in ^Egipto2 iedifi- cauit. Hunc aiunt ab Hebreis secundum Nabcodonosor uocari, sub quo ludith historia conscribitur, quae caput Olfernis am- putauit, et secum furtim abstulit. Unde ab exercitu eius dic- tum est : Deest caput Olfernis.
KK. Amintas rexit Macidonios anww .1.
K. Romanorww septimus Tarqwinniw^ Superbus, Tarqwinni Prisci &\ius, regnauit mnis .xxx.ii., qwi causa Tarqwinni lun- [ijoris f/h'i sui, qwi Lucretiam corruperat*, quiqw^ alio nomme Aruns uocabatwr, regno expulsw^ est.
KKKK. Cambisses Blius Ciri a magis suis occissus est.
K. Fm/res magi regnauerunt m^wsibus .uii.
Hiessus sacerdos magnwj, filius losedech et princeps gentis ludeas Zorobobel filius Salathel fi'h'i lochin filii losise et Aggeus et Zacharias et Malachias profetas claruerwwt.
Pithagoras fissicw^ clarw^ filosophwj habetwr^ qwi primus filo- sophos 0/ filosophiaw nominz nommauit, respuens se sapjentem uocari.
K. Darm Persicus, filius Istai[s]pis, regnauit annis .xxui. Iwter Darium rf Cambassen regnasse duo tratres magos in libris cronicorww Eusebi reperimus. uerum Hieronymus in expositione Danielis scribit post Cambassen Smerden magum regnasse, cuius Pantharchen ffh'aw Cambassis ducit uxorew, qwi cum a septim magis fuisset occisswj, et in locum eius Darius SUSCQ- pisset imperium, eadem Pantarches nubsit Dario, qwi ex ea Xerxen filffon genuit.
K. secundo anno Darii septuagissim/w annw^ captiuitatis Hie- rusalem [fo. 4b i] impletwr, ut uult Eusebius testem adhibens
1 . i.e. caerimonias
2. i. e. Cairo
3 . MS. corruwpcrat
(3
The Annals of Tigernach. Pint Fragment. 387
Zachariam profetam, ad quern secundo anno Darii loquitur an- gels dicens : D0;;«ne exercituum, usqw^quo tu non misserebms lUemsalem, et urbiuw luda quibus iratwj l es ? Iste septuage- simus annw.f est [Zach., i, 12]. Item qwarto Darii anno ait idem profeta : Cum ieiunaretis et plangeretis per hos .Ixx. annos, nunquid ieiunium ieiunastis mihi ? [Zach., vii, 5],
KKKK. Sexto anno Darii templi aedificatio co/wpleta est. die tertia mensis Adar (.i. Martius), qui est xl.mus sextus an- nus ex quo sub Giro fundamtfwta eius sunt iecta. Unde in euan- gelio dicunt ludei : xl et ui. annis asdificatuw «/ hoc templum. C[o]eperwwt ludei autem ^edificare templum anno secundo Da- rii mtfwse sexto die uigissima qwarta et anno .uii., ut dictum est, mense .xii., die t^rtia compleuerw/^. Ex quo apparet opw^ templi et an/ea non parua ex parte per return. Annos autem Ixx. a distructione illius usque ad pgrfectaw restaurandi licen- tiaw C5^e cowputandos.
KKKK. Ab egressu 2 Scottorww de ^Egipto mille anni sunt usque ad decimum hunc annum Darii regis Perszrum.
KKKKKKKKKKKKKKKKKKK. Pulsis Urbe regib«j qwi imp^rauerwwt annis .ccxliii. uix usque ad qu'mtum decimuw la- pidem Roma tenebat imperium.
Rom.ce post exactos reges primum consults a Bruto e^5e c[o]e- perunt. Deinde tribuni plebis ac dictatores, qui qu'mque anww regnauenmt populum, [fo. 4b 2] et rurs//m rowsules rem pupli- cam obtenuerwwt per annos ferme .cccclxiiii. usqw^ ad lulium Cessarem, qwi primus singulare arripuit imperium olimpiade
KKKKKKKK (iii/;/lxxxuiii). Xerxes f/l/'ws Dari tegnauit .xx. Hie Mgiptum, quae a Dario discesserat, capit. Qui adu£rs«j Graeciam pugnatur .dec. milia armatorwm de regno et .cccm. de auxiliis, rostratas etia;w naues mille duocentas, onerarias autem .Hi. milia nuw^ro habuisse narratwr. Attamm uictus Leonida rege Spartanorwm cum .dc. uiris contra se cum .dc. milibw^ suis pugnante patriam refugit.
Sub his tribus regibw^ Giro scilicet et Dario et Xerxe, Oro-
1 . MS. natus
2. MS. ingressu
3 88 Whitley Stokes .
sius refert decies nouies centena milia de uisceribws unius regni Persici esse occissa.
Herodotus historiarwm scriptor et Zeuxis pictor agnos- cuntur.
KKKKKKKK. Alaxander texit Macidonios annis .xliii.
KKKKKKKKKKKK. Escilus, Pindar«j, Sofocles et Euri- pides tragoediaruw I scriptores celebrantwr.
[in marg. iiimcclxxix.] K. Arctabanw^ rexit P^rsas mensibus .uii. qwi occidit Xerxen in regia sua, ut Orosius ait.
Socrates natus est.
K. Artarxerxes(«V) qwi et Longimanus, id est Maicpox^ip [leg. Maxpoxeip] regnauit annis .xl.
KKKKKK. Huius anno .uii. prima die m^wsis primi Ezras, sacerdos et scriba legis D^i, ascendit de Babilone cum epistolis regis, et in prima die m^wsis qwinti uenit in Hierusalem cum uiris mille .dec. Tune Ezras profeta totam Scriptwram uet^ris testam^wti [fo. 5a i] a Caldeis incensam renouauit Spiritu Sancto perfusus, et, inter alia strennue gesta, castigauit filios transmigrations ab uxoribus alienigenis. [Ezra, x., 10.]
KKKKKKKKKKKKK. Eiusdem regis anno uigissimo Ne- mias 2 pincerna regis de Sussis castro adueniens murum Hieru- salem .lii. diebus restituit et genti ducatum .xii. annis proe- buit.
Hue usque diuiwa Scriptura temporum siriem continet : quoe post haec apud ludeos sunt [dijgesta de libro Machabeorum et loseppi atque Affricani scriptis exhibentur, qwi deinceps uniu^rsam historiam us^we ad Romana tempora persecute sunt. Et qwidem Affrican^ in qwinto temporum uolumine huius temporis ita meminit : Mansit ^rgo imp^rfectum opus usque ad Nemiam et uicesimum annum Artarxer[x]is, qwo tern- pore regni P^rsarum .cxu. anni fuerant euoluti. Captiuitatis autem Hierusalem centissimw^ octuogissimwj et qwintus erat annus. Et tune pritnuw Artarxerxes iusit muros extrui Hie- rusalem, cui operi praetuit Nemias. Et ^edificata est platea et muri circundati sunt ei. Et ex illo tempore, si numerare uelis,
1 . MS. trogoediaruw
2. MS. nemais
The Annals of Tigernach. First Fragment. 389
.Ixx. annorum ebdomadas1 usque ad Christum poteris repmre.
Aristarchus etiam et Aristofanes etDemocritw^ tragoediarwm2 scriptores hoc tempore creduntwr fuisse.
Captiuitas autem Samariae [fo. 5*2] et captiuitas Hierusalem simul indulgentiam perceperunt, et in uno tempore per Zoro- babel et lessum sacerdotem et Ezram profetam et Nemiam ad terrain suam ascenderunt, q#i fuerwwt in Ninue annis .dccxu. Populus autem Hierusalem annis .Ixx. iwBabilonia. Immalledo- dechuid deichthreb 6 Assardaib 7 dethreb a Babiloin.
[« Together went the ten tribes from Assyria and the two tribes out of Babylon. »].
Hieronymus ait : inter captiuitatem Samaria[e] in Niwue et Hie- rusalem in Babilonia anni sunt .cxlu. et menses tres. Ambae captiuitates simul indulgentiam p^rceperunt, ut prdidiximus, et uno tempore per Ezram et Nemiam et Zorobabel ad suam ter- rain ascenderunt.
Illi Samaritan in Ninuen annis .ccxu. et hi qui fuerunt in Hierusalem annis Ixx. fuerwwt in Babilone.
lochiw filius lesu cognommto losedech pontifex fuit, post quern tenuit pontificatum Eliasub, ac deinde lodas filius lasib, et postea lohannis tenuit pontificatum.
KKKKKKKKK. Perdica rexit Macidonios anww .xxix.
KKKKKKKKKKKKK. Xerxes rexit P^rsas mensibus duobus, quern rexit Persas Sogdianus mensilous .uii.
Plato nascitwr. Hipochrates medicus insignis habetwr et De-
INcipit nwwc tempus Machabeorww.
K. Darius cognomewto Nothiw rexit Persas [fo. 5b i] annis xix. ^Egiptus recessit a P^rsis.
Reuersis de captiuitate ludeis non reges sed pontifices prae-
1 . In marg. is hi so sectmain danel [« this is Daniel's week »], and in- terlined : .i. anni lunares ccccxc. solares autem cccclxxu, \d est xu. anni Inter se.
2. MS. trogoediarum
390 Whitley Stokes.
fuerunt usque ad Aristobulum, qwi cum dignitate pontificis etiam regale sibi c[o]epit usurpare uocabulum.
KKKKKKKKKKKKKKKKKKK. Archelaus rexit Machi- donios annis .xxiiii.
K. Artarxerxes (sic) qwi cognominzius est Mnemon T, Darii et Parisaditis {ilius, annis .xl. regnauit Persas. Sub hoc rege uidetwr Hester historia fuisse complete. Ipse quippe est qwi ab Hebreis Assuerwj, et a .Ixx. Interpretibus Artarxerxes uocatwr.
Athenenses .xuii. Jittms uti c[o]epmmt, cum antea .xui. tantum litttras haberent.
KKKK. Galli Zenones 2 duce Brenno 3 Romaw iwuasserunt excepto Capitolio *, et sex mensibus uastauerunt, et mille libris auri pmium descesionis paciscuntwr.
Tribuni militares pro consulibus esse c[o]ep£riwt.
Aristotiles, octauum decimum astatis annum gerens, Plato- nis auditor est.
KKKKKKKKKKKKKKKKKKK. Nectaneb^ rexit yEgiptios znnis xuiii.
K. Orestis rexit Macidonios anmV .iii.
KKK. Achelaus rexit Macidonios znnis .ml.
KKKK. Amiwtas rexit Macidonios anno uno.
K. Pausias rexit Macidonios anno uno.
K. Amiwtas rexit Macidonios annis .ui.
KKKKKK. Argellis rexit Macidonios annis .ii.
KK.K. Artarxerxes, quiet Ochus, rexit Persas [fo. 5b2] an- nis .xxui. Iste ^Egiptum suo imperio adiunxit, Nectanebo rege eius in Ethiopian! pulso in quo ^Egiptiorum regnum di[st]ruc- tuw est.
Amintas rexit Macidonios annis xuiii.
Demostenes orator omnium rumore celebratwr.
Romani Gallos superant.
KKKKKKKKK.KKKKKKKKK. Alaxander rexit Macido»ws anno uno.
1 . MS. memnon
2. .i. Libcrpat^rda. Liber pater enini Steno dicitur. Galli aiitem Stenones uocantur quiet Liberum Patre/.-/ hospitio recip^runt.
3 . MS. brennio
4. MS. capitalio
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 391
Ptolomeus, qui et Oloretes foetus est, regit Macido»«w an- nis .iiii.
K. Plato philosophus mortuus est, post quern Achademiam Speusippwj tenuit.
KKK. Perdica rexit Maddonios annis .ui.
KK.K. Arses Ochi fitius rexit Persas annis .iiii.
Hoc tempore ludeorum pontifex maxima ladas clams ha- betwr, cuius trater Mannasses templum in monte Garrazim con- struxit.
SpeusippwJ moritwr, cui successit Xenocrates.
K. Pilippz/j Amintas1 filius, qui cum Athea Scitharum rege conflixit et fraudulentia 2 magis quam uirtute eum uicit, ac .xx. [milia] captiuorum secum duxit, regwaw/YMacidonios anm'j xxiii. Cuius anni duobus exceptis ante exact! s«wt, quid Euse- b'mm in sirie Macidonicorum regum secuti sumus, qui Ixx Interprets seqwitwr, quique semper regum tempora protelat, ideo in scribendo compute regali deuiauimw^. Pilippitf autem iste inter filium suum Alaxandrum et generum Alaxandrum Epirotam a qwodam nobili uiro, Pausania3 nomine, occissw^ est.
[fo. 6a i] KK. Qwarto anno Arsis (tiel Xerxis) fil/i Ochi Alaxander Pilipi^ Olimpiadis fiiius, .xx. aetatis annum gerens, Macidonibus regnare incipit.
K. Darius, qui et Melas dicitur, Arsami fil/ws, rexit Persas annis .ui.
Alaxander adu^rsum Ilirios et Tracasfelidter demicans, sub- u^rsis Tebis, in P^rsas arma corripuit, et apud Granicum4 flum^w regiis5 ducibus oppr^sis, urbem Sardis capit. Idem capta Tiro ludeam capit, a qua. fauorabiliter 6 exceptwj D^o uic- timas immolat et pontificum templi lodam, qwi in uisione prius ei apparuit, honoribus plurimis proseqwitwr,, Andromacho locorum custode demisso.
1 . MS. amincae
2. MS. fraudelentia
3 . MS. nobile uiro p/wsamia
4. MS. graminidem
5. MS. regeis
6. MS. faborabunt
392 Whitley Stokes.
KKKKK. Alaxander septimo anno regni sui Alaxandriam in ^Egipto condedit. Nee mora Babilonem obtenuit, interfecto Dario in quo P^rsarwm regnum distructum est, quod steterat annis .ccxxxi.
Latini a Romanis perdomiti sum.
KKKK. Tune etiam bellum Agidis1 Spartanorwm regis in Graecia. contra. Antipatris copias, Alaxandri [regis] Epiri2 in Lucania contra. Bruttios 3 Lucanosque cum xxx milib«.f SM/S, Zopyrionis* praefecti Ponti in Scithia gestum est contra. Scithas, qwi omwes a Scithis interiecti sunt, qwi omnes cum suis exer- citibwj" in his bellis dileti swwt.
K. Alaxander post mortem Darii .u. annis regnauit. Nam antea .uii. Qui Hircanos et Mardos 5 subiecit [fo. 6a2J. Tune uenit ad eum Thalestris siue Minothaea6 cum .ccc. mulie- ribus gratia subolis7 ab eo sw^cipiendse. Tune Parthos aggr^s- sus diu obsistentes propemodum dileuit zntequam uicit. Inde Drancas, Euergitas, Parapamenos, Adaspios8 subegit. Urbe Alaxandria super amnm Tanaim constitute, Indiam adiit cum Poro fortissimo Indorum rege cruentissimum bellum gessit, in quo Alaxander cum ipso Poro singularity congressus, occisso- que deiectus eqwo, concursu satilitum mortem euassit. Porus multis uulneribwj confossus et captus est; quo ob testimonium uirtutis in regnum restitute, duas ibi condedit ciuitates} Niciaw et Bucifalen, quam de nomine eqwi sui ita uocari pr^cepit.
Reuertens in Ammone condedit Parthonium. Idem Iwdicum usque ocianum uictoriis potius c\uam bellis peruenit, ac Babi- lonem reuersus .xxxii. uitas, regni autem sui .xii. anno, ueneni austu pmit. Postquam translate in multos impmo, ^Egiptuwi Ptolomewj Lagi 9 f/l/ws tenuit, Macidonas Pilippwj, qui et Ari- j {rater Alaxandri, Siriaw et Babiloniam et omnia, regna
1 . MS. hagidis
2. MS. eperi
3 . MS. brutros
4. MS. zophirionis
5 . MS. mandos
6. MS. alestris siue manutha
7. MS. sabolis
8. MS. adsapios
9. MS. largi
The Annals of Tigernach. First Fragment. 393
orientis Science Nicanor, Asias miwori regnauit Antigon«j, qwi apud Danielem [fo. 6b i] per .mi. hirci q#i arietem conte- reret cornua designantur.
K. ^Egipto primus regnaw/V Ptolomeus .i. qui et Soter Lagi x filius annis .xl., q«i Hierusolimis d/ ludea in ditionem2 suam dolo reductis plurimos captiuorum in ^Egiptum trans- tulit.
Appius Claudius cascwj Romas clarus habetwr.
Hoc tempore ludeorum pontifex maxima Onias lodas filius clarus habetwr.
KKKKKKKKKKKK. Tenio decimo anno Ptolomei Sirias et Babiloniaa et superioribus locis regnare incipit Seleucwj Ni- canor. A qwo tempore Machabeorum Hebrea historia Graeco- rum supputat regnum, et a qwo Ediseni sua tempora computant.
Seleucwj Laudaciam Seleuciam, Antiochiam, Appaniam, Edessam, Beroeam ^ et Pellam urbes condedit. Seleucw^ in eas urbes qwas extruxerat ludeos tmnsfert, ius eis ciuium et mu- n[i]cipalem (.i. cista) ordinem concedens aaqwali honore cum Graeds. ludeorum pontifex maxima religiosisimw^ ac piissi- mus Simon Oniaa filius clarus habetwr, post quern Eliazarus frater eius sw^cepit tewpli ministerium filio eius Onia paruo admodum derelicto.
Regno Siriae et Alaxandriaa in minori Assia conregnatum est, et primus regnauit ibi Antigone annis .xuiii. Ptolomei prime anno 4 regnare iwchoans. Hicigitur arnius .xiii. est [fo. 6b2] An- tigoni sicut Ptolomei.,
Conregnatum quoqueest in Macidonia Ptolomeis et Seleucis, et primus regnauit ibi post Alaxandrum Pilippus, qui et Ari- deus5, frater Alaxandri, annis .uii. regnans, primo anno Ptolo- mei regnare incipiens.
KKKKK. Undeciwo anno priore Arideus frater Alaxandri, qwi et Pilipus, rex Macidonum6, cum sua uxore Euridice a Ma-
1 . MS. Largi.
2. MS. decionem
3 . MS. berocam
4. Here begins the first fragment of these Annals in Rawl. B.
5 . leg. Arrhidaeus
6 MS. macidonibz/j uc\ um
394 Whitley Stokes.
cidonibw^ ipsis, suadente Olimpiade (et ipsa portea a Casandro Jwterfecta est) matre Alaxandri, occissus est : post quern reg- nauit in Macidonia Cassander anww xix, a qwo Hercoles, Alexandri Magni films, xiiii. anwo aetatis suas cwm Roxa[na] mtf/re sua interfectus «/. i. in Ancipolitana1.
Antigone rex Assiaa minoris a Seleuco et Ptolomeo in bello occissus est : post quern regnauit Demetriw.r, cui nomen Polior- cetes2, filius eius, annis .xuiii.
In anjKL^xuiii. Ptolomej fuit initiate regnare in Emain Cimbsed filius Fiwtaiw, qwi regnauit .xxuiii. annis. Tune Echu Buadach pater Ugaine in Temoria regnase ab aliis fertwr liqw^t^ pr^scripsimw^ ollim Ogairje iwp^rasse. Omni a mommentz Scottorum usgue Cimbaedjiicerta erant .
Hoc tempos Zenon zoicus4 et Minander comicus et Teu- frastus philosophus 5 claruerwwt.
KKKKKKKKK. Cassander rex Macidonie obit, cui succe- dunt fili'i eius Antigone6 et Alaxander annis .iiii.
KKKK. Alaxander filius Casandri bellum parans fratrl uin- dicare matrem disponens a Demetrio occiditwr.
[fo. ya i] Antipflf/er frater eius a Lisimacho7 socero suo In- teremtus est. Post qwos regnauit Demetrio filius Antigoni an«/5 .ui.
KKKKKK. Demetrio. a Seleuco et Pirro Epirota a Macidonia expulso in Siciliam, ibiqw^ eod^w capto et interfecto Seleucw^ Assiam minorew tenuit. Pirrw^qw^ Macidoniaa regnum iwuas- sit, sed non tenuit. Naw reu^rso eo ad Epirwm Lissimachwj regnauit in Macidonia anrcw .ui.
KKKKKK. Lisiwachwj1 aSileuco in bello interfectus est.
Qwarto anwo priore Ptolom^ws Sot^r perit, et Ptolom^ws Phi- 8 regnare c[o]epit, ut Hebraica ueritas testatwr.
i. leg. in urbe Amphipolitana?
2 MS. poliercites
3 . i.e. licet
4. i. e. stoicus
5. MS. teufras tris philosophi. Tbeophrastus , of course, is meant.
6. interlined: nel Antipatcr nomm eius, q/d matron suaw Tesolonicen manu sua iw/wfecit.
7. marg. sup. : qui (ilium suuni. Agothoclen exosus intercmit.
8. MS. philodclphus
17
The Annals of Tigernach. First Fragment. 39$
K. Seleua/j a Ptolomeo, cuius sororew Lisim&chus habuit uxorew, iwsidiis circumuentw^ occlssus est.
I Hie est finis Macidonici belli, extiwctis xxx.iiii. ducibus Alaxandri. Post Lisimachuw regnauit in Macidonia Ceraunus, qui et Ptolomeus, mensibus .ix.,- Miliargwj mensibus .ii., Antiptfter diebwj- xlu.
Qwarto anno priore Ptolomeus Philadelphia I regnare coepit , qwi regnauit annis .xxxuiii. Ptolomeus ludeos qwi in ^Egipto erant lib^ros esse per missit, et Eleazaro pontifici multa Hieruso- limam et in templi donaria uassa transmittens 2 .Ixxii. Inter- pretes petit, qui scriptwram sancfam in Graecum uerterent elo- qwiuw. Now soluw enim gentium scriptwras, s^J diui/zas litteras in bibliothecaw suaw towtulit. N#w .Ixxx. milia librorum un- diqite collocauit.
Tantas autem potential fuisse narratwr Ptolom^ws iste Phila- delphwj 3 ut Ptolomeuw pattern uiwceret. Warrant enim histo- rian euw habuisse peditum [fo. ya 2] cc. milia, eqwituw .xx. milia, curr[u]um .ii. milia. Elifantos, qwos primos adduxit ex Ethiopia, qwadrincentos. Naues longas, qwas liburnas dicimwj, mille qwincentas. Alias ad portanda militum cibaria mille, et cetera.
[in marg. Isidorus] Per idem tempw^ Aratw^ astrologw^ agnos- citur. Atqw^ argentei nuwmi primum Romae constituuntur.
K. Swjtenes rexit Macidonios annis .ii.
Sostratw^ Cnidius farw/w in altissimo urbis Alaxandriwaa loco construx.it.
IN loco Seleuci in Siria et Babilonia et tota pene Assia
•gnauit Anteochw^ qwi et Soter dictw^ est, annis xix.
K. Echu Eulfechuir mac Fedaich regnauit in Emaiw an- \ nis xx.
ludeorwm pontificatuw post Elizamm auunculw^ eius Man- nasses accepit.
K. Antigone regnauit Macidonios annis .xxx.ui.
1 . MS. philodelphus.
2. MS. transmittentes
3 . MS. philodelphwj
$96 Whitley Stokes.
KKKKKKKKKKKKKKKKK. Anteochwj, qui uocabatwr ©NYsecor [Qzoq OUTS;] id est deus iste, regnauit in Assia pene tota anrnj .xu., qw^m occidit Laudece uxor sua ueneno, causa Bernicis filiae Ptolomei Philadelphi * in locum suum ductae, et Bmiicen cum filio suo lachadione ab Anteocho genito lacha- dioni et Geneo, principibw.r Anteochias, occidendam tradedit. Maioremq«£ filium suum Seleucum cognom^zto Callicinum 2, et in loco patris sui regem constituit. Habebat enim Laudece duos filios ab Anteocho ©HTsecok (sic) genitos, Seleucum Callicinum2 et Anteochum cognom^wto Maiorem. Cumqw^ Se- \eucus Maior frater Urtio anno regni sui occisswj esset in Frigia per dolum Nicanoris Anteochwj Magnwj imp^rauit.
[fo. yb i] Huamchend mac Co..aiwd regnauit in Emaiw an- nis .1.
K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.K.
Ptolomeus Eu^rgites frater supenons regis regnauit an«w .xxui. Qtii abinde Euffgites ab -^giptiis est uocatw^ quiet capta Siria et Calicia et pr0pe modum uniu^rsa Assia inter in- numera argenti pondera ac uassa pmiosa quae cepit etiam deos eorum retulit. quos? Cambases, capta ^Egipto, in P^rsas por- tau^rat.
Anteochus ©HTsecok ab uxore sua ut praediximus occissus est. Cui sucessit filius eius Seleucwj Callicinwj4 .Hi. annis.
lUdeorum pontifex Onias Simonis lusti, filius clarus habe- tur. Cuius item filius Simon non minori gloria fulget. Sub qwo Hieswj filius Sirach Sapiential librum cowponens quern uocant Panarethon*, etiam in eo fecit Simonis mentions.
KK. Seleucwj Callicinus4 in Frigia a Nicanore interfectus est ut pr^escripsimMJ1. Cui sucessit frater suus Anteocho Magnw^ qui regnauit anwz's xxxui.
Hoc anw Pirrus rex Epirotaruw 3.pud Argos urbem saxo
1. philodelphi
2. leg. Callinicum
3. MS. quos retulit.
4. leg. Callinicus. Rawl. B. 488, fo. i"2, gives this in Irish: Anteochus Enysecok a bean posta fein romarb c, 7 is 'na inadh do thoscadh a mac fen .i. Seleucus Caillecinius, etc.
5 . leg. ravapeToy
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 397
ictus intent, et Sextilia uirgo uestalis .i. qwza in adultmo de- prehensa est, uiua defossa es't.
KK. Demetriwj" regnauit in Macidonia annis .x.
KK. Apud Formas ciuitatem multis ictis fulminuw moenia undiqwe combusts, et desolata sunt apud agrum Calenum re- pente scissa terra ignm eructauit. Tribus diebus tribusque noc- tib^ exestuans .u. agri iugera in cinerem extorruit. INter multa prodigia sanguis e terra, lac uissuw est manare de caelo in signuw belli Cartagmensis, [fo. 7b2] Tibms insolitis zuctus imbribw^ et ultra opinionem uel diurnitate ue\ magnitudine re- dundans omwia Rom^e aedificia in piano posita deiecit.
Antigone regnauit in Macidonia anww .xii.
KKKKKKKKKKKKK.K.K.
Seleucws Ceraunw^1 regnauit .Hi. anww, qwi a Nicanore in Frigia intertectus est.
Antiochwj Magnwj regnare iwcipit.
K.K.K.K.K. Ptolomeus Philopator filius Euergitis regnauit JEgiptios annis .xuii. Ab isto Philopatore ludei praelio uicti .lx. milia armatorwm corruerwwt, Siciliawqwe Marcellw^ consul obtenet.
Pilipw5 regnauit in Macedonia annis xlii.
KKKK. Anteochw^ rex Sirise, uicto Philopatore, ludeaw sibi sociat.
lUdeoruw pontifex maxima Onias filius Simonis msignis habetwr. Ad quern Lac[e]demoniorww rex Aiius legates mittit. Hoc tempore Anteochwj- diis gentium ludeosimmolarecogebat.
KKKKKK. Conchobor Rot mac Cathair regnauit in Emaiw annis xxx.
IN Piceno tlumen sanguine fluxit, et apw^ Dacos cuelum ardere uissuw est; et Armini noctem ultra lucem claram of- fulsise, ac tris lunas distantibwj1 caeli regionibwi exortas apa- ruise dicunt. Tune quoque magno terremotu Caria et Rodwj insole adeo concussae sunt ut labentibwj uulgo tectis iwgens ille Colosw^ rueret.
K. Anteochus Magnwj- moritwr. Cui succesit Seleucwj Phi- lopator filius suus regnauit annis .xii.
i . MS. geraunus
398 Whitley Stokes.
KKKKK. Ptolomeus Epifanes films Philopatoris regnauit annis .xxuii.
Prim«.j- liber Machabeoruw apwflf ludeos huius temporis gesta contenet.
Onias sacerdos assumptis ludeorww [fo. 8a i] plurimis fugit in JEgiptum, et a Ptolomeo honorifice susceptus, accepit earn regionem quae [HJeleopoleos uocabatwr, et rowcedente rege tern- plum extruxit in JEgipto simile templi ludeorww, quod per- mansit usque ad imperium Uespesiani annis ccl. Sub occas- sione igitur Onias pontificis iwfinita examma ludeorum in JEgiptum confugeiunt. Eo tempore et Cirine eoruw1 multitu- dine repleta est. Haec autem uel Oniae uel cet^ris ^Egiptuwi causa petendi fuit, quiet pugnantibwj- contra, se magno Anteoco uel Seleuco Philopatore magiis et ducibus Ptolomei, possita in medio ludea in contrana studia sciwdebatwr^ aliis Anteocho, aliis Ptolomeo fauentibw^.
Hac astate poeta Ennius fuit.
[in marg. sup.] Orosius. His etiam diebus Annibal apw^ Prusiam regew Bethinias cum a Romanis reposceretwr ueneno se necauit.
KKKKKKK. Seleuco Philopator moritwr.
K. Anteoco Epifanes, frater Seleuci .i. filius Antiochi Magni, sucessit Seleuco. regnauit annis .xi.
Eusebius. Hoc anno Antioch«j moritwr, cui sucessit fi'1/wssuus SeleitCMf Philopator, qui regnauit annis .xii.
KKKKKKKKKKKKKKKKK. Fiachna mac Feidilimthe regnauit in Emaiw annis xui.
[in marg. iiimdcccix] KKK. Hoc anno Seleucwj moritur, cui sucessit in regnuw frater suus Anteochw^ Epiphanes, qui regnauit annis .xi.
Ptolomeus Philometor regnauit annis .xxxu. Hunc Ptolo- meum Anteochw^ prflelio sup^rans ludeos uaria calamitate op- pr^sit.
Per idem tempus Scipio - Affricam uicit.
1. This is a correction of «. et Cireneorwm », the reading of Beda, VI, 297.
2. .i. a scipa dictus .i. ond luirg
]c\
The Annals of Tigernach. First Fragment. 399
natione ludeus peripatetics I philosop^wj agnos- citwr. (\ui ad Philometorew Ptolomeuw explanationum in Moysen ^wmmtarios scripsit.
Anteochw^ Epifanes qwi post Seleucum Philopatorem anmV .xi. regnauit, in Siria ludeorww legem iwpugnans owniaqwe idulorwm sordibus cowplens, in templo Olimpii louis simula- crum ponit. Sed et in Samaria super uerticem montis [fo. 8a2] Garizim louis Pmgrini delubrum2 asdificat, Samaritanis ut id faceret pr^cantibwj-. Ueruw Mathathias .i. pater Macha- beomw, sacerdos patrias leges uiwdicat zduersus Anteochi duces arma corripiens. Qwo mortuo ducatum ludeoruw sus- cepit f/'l/MS eius ludas Machabe//5,a q//o Machabi fm/res eius dicti sum, anno .c.xl.uii. (.i. centisiwo q/<adragisimo septimo) regni Graecomm, uigissiwo aittem Ptolomei. Olimpiade uero c.l.u. (.i. centissiwa qwinqwagesima q//inta) : qui mox An- teochi duces de ludea expellens et tewpluw ab idulorum ima- ginibwj- emundans p^toas leges post triennium suis ciuibus red- ded it. \Jnde post secessum Onia^ sacerdotis in yEgiptum, et mortem Alcemi qwi effugato Onia pontificatum indignus pos- sidere temptabat, omnium fauore 3 ludeomw Machabeo sacer- dotium decernitwr : qnod post mortem eius {rater lonathas sor- titus est .xix. anww, quod plurima ministrauit iwdustria. Refert enim Eusebiw^ egr essum Onias in ^Egiptum multis de sacerdotio extender e. lArson enim trater. Oniae et quidaw lesstis conten- debant illud.
Post quos Minalaus, qui occissttf est a iuniore Anteocho, et Alcimas, qui ambitione iwdebita pontificatum iwuadit. Ob quod Onias filfws pontificis Oniae ^Egiptuw* tmnsmigrans, in [H]i- liopolitano pago ciuitatem sui -nommis condedit, templo ad si- militudinem templi patrii^ cowstructo.
Parses tegnauit in Macidonia annis .x. q//o defuncto regnuin Macidonias defecit.
[fo. 8b i] KKKKKKKKKK. Anteocho Epifanes sub q«o
1 . MS. perhipathetiaw
2. MS. delubruum
3. MS. fabore
4. MS.
400 Whitley Stokes.
Elizarus et .uii. Machabei simul cum matre sua Machaba passi sunt uersus in amewtiaw disperatione et merore in Tebes op- pido Ptf-sidis periit.
In marg. : licet in martirilogio desmtiria et uermibus esse consumptiis...r ml dicitur.
KK. Anteoch//j(.i. ali/w iunior) regnauit in Siria .ii. annzj1 Ixx. pra&scriptis.
K. Dare macForggo regnauit in Emaiw anmV .Ixxi.
Demetri//j regnauit in Siria et minore simul Asia anww .xii.
KKKKKKKKKK.K. Demetrius mort////^ cui sucessit Alaxander annis x.
KKKKKK.KKKK. Alaxander mortuus, cui sucessit Deme- triwj anww .iii.
[In marg. iiiwdcccxxxuiii] K. Ptolomens Eu«'gites alius regnauit znnis xxix.
KK. Demetriwj mortims, cui sucessit Anteoch?/^ q«i et Sitides dicitur, anww .ix.
KKKK. lonathas dux ludeon/w et pontifex cum Romanis et Spartanis T amicitias facit : quo a Trifone inter fecto, in sacer- dotiu/w fra/^r g«« Simon2 assumitwr anno regni Euergitis .uii., qiwd .uiii. annis strennuissime gerens lohanni reliqwit. Hie adu^rs//^ Hircanos bellum gerens Hircani nomen accepit, et a Romanis ius amiciti^e postulans decreto senate inter amicos relatwj1 est.
Samaria;;/, quae nostro tempore Sebaste uocatwr, obsidione captam solo coseqwauit, q//a;;/ ponea Herodes iwstaurans Sebas- tiaw in honorew Augw^ti appellari uoluit. Hoc tempore cum Hierusolimam Anteochus (.i. Sitides 3) obsideret Hircanw* princeps ludeoruw reserato Dauid sepulcro tria milia tallenta auri inde abstraxit, ex qitibus Anteocho [fo. 8b2] xxx. tallenta dedit ut obsidionem relinq//^ret, atq//g ut foc/i i/^uidiam deme- ret fertf/r ex reliqwa peccunia instituise primus cenedochia*,
1 . MS. sportanis
2. in marg. Cuius morte .ccui anmw reg(ni) Sirias implet/w «/... ad illud te/npt/5 In... Ma)chabeorum primus historiam contmet cowputant«rq«« a pri(mo) anno Cirii (regi)s Persanim usque (ad) fin^w primi uo(lu) minis Ma- cha(be)orww et mortem pontincis Siwonis ...ccccxxu.
3 . leg. Sidetes
4. leg. xenodochia
The Annals of Tigernach. First Fragment. 401
q//ib//5 aduentum suscip^ret paup^rum et pmgrinorum. Unde et uocabulum suwsit. Nam cenedochiu;;/ J pmgrinorum sus- ceptio dicitur.
Hoc tempore per consulem Brutuw Hispania a Romanis ob- tenta est.
KKKKK. Anteochttj Sidites 2 morit//r. Cui successit Deme- trins annis .iiii.
KKKK. Cui successit Anteoch//^ qm et Griphus 5, an- nis .xii.
KKKKKKKKKKKK. Anteochus Griphus > motitur. Cui successit Anteochttj1 Cizichinw^4 annis .xix., q/d iecto Grippo Siria/w obtenuit. Ac rurs/w Gripus superato Cizicino eande/// recipit. Ita ex successione regnabant iwuicem aduersuw se de- micantes.
lOhannes tenuit pontificatu/w qwarto anwo priore anm; xxuiii .
KKKKKKK.K. Ptolomeus Fiscon5, qwi ^ Soter, regnauit annis .xuii.
Cicero Arpini nascitwr, mflfre Heluia, pfl?re az^^m eqwestris ordinis ex regio Uulscon/w gm^re.
Uarro nascit//r.
Traces Romanis subieciunt///".
Hircano in pontificatu/w, quod ipse .xxui. anww tenuit, Aris- tobulwj succedit anno uno, q//i rex pariter rf pontifex primwj ap«^? ludeos deadematis sumpsit iwsigne post cccc annos Ixxxiiii Babiloni^e captiuitatis, post (\uern regnauit Iane//j cognommto Alaxander. smnis xxuii., q//i pontificatum qnoque administmns, crudelissime [fo. 9a i] ciuihus pmefuit.
KKKKKKKKKKK. Anteochus Cizicin/tf obit, cui sucessit Pilipwj annis duob//5.
K. Hue usqus Siria possessa6 per reges in Romanaw dicio- nem cessit.
KKK. AristobulMJ .uii. anno priore coepit regnare, q«i pri-
i. leg. xenodochium (|£voSoyetov).
2 MS. Stidies: leg. Sidetes (StorJ-rr)?).
3. MS. oriphus: leg. Grypus (Ppy-d;).
4. leg. Cyzicenus (Ku^txTjvd?).
5 . leg. Physcon (^Woxwv).
6. MS. possesia
Revue Cdlique, XVI. 29
402 Whitley Stokes.
mus reuersus de Babilone deadema Graecise potestatis iwsigne cum honore pontificat//^ assumpsit. Cui successit Alaxander laneus, rex parity et pontifex, qui rexit populum annis xxuii.
[in marg. iiiwdccclxu.] K. Ptolomewj, qm et Alaxander r, annis .x.
[inmarg. sup.JEndam^Rochada annis .u. regnauit in Emaiw.
Hoc tempore rethorica ars in Roma reperta est.
Siria per Gabinum ducem in Romanoruw dominium transit septimo anno Ptolomei capto Pilippo a Gabino.
Poeta quoque Lucretius nascitwr, qui po.rtea sese, furore amatorio2, inter fecit.
KKKKK. Fiac mac Fiadchon regnauit in Emain anw/V .Ixu.
[In marg. iiiwdccclxx.iii.] KKKKK. Ptolome&r Fiscon, q?^i a matte sua Cleopatra in Ciprum fuerat deiectus, regnauit anww uiii., qwi regressus iteruin regnuw obtenuit.
Per idem tempus Gallus Rom^ rethoricaw docuit.
Primus tune Szlustius historiograph//53 nascit//r.
[in marg.] Silla uastat Athinenses.
KKKKKKKK. Ptolomeus Dionissius regnauit annis xxx.
[interlined] iiiwdcccciii quia Alaxandn//;^ qwi ante eum reg- nabat, ob interfectionem matris suas ciues pepulerant4.
K. Findchad mac Baicci regnauit in Emaiw annis duobns.
KK. Tricha rig roboi de Laignib for Heriwd othd Labraid Loingsech co Cathaer Mor.
[« Of Leinster there were thirty kings over Ireland, from Labraid the Exile to Cathaer the Great »].
C0wchobur Mael mac Fuithi regnauit in Emaiw [annis] .xii.
K. Q//into anno Ptolomaei Alaxandria uxor Alaxandri ponti- ficis, post mortem eius regnauit ludeis annis .ix., ex quo tem- pore ludeos return ^owfussio et u arias clades oppreserunt. Post cuius mortem [fo. 9a 2] Aristobulf/j et Hircanwj f/l/i eius inter se de i/;zp^rio demicantes occassionew pr^b[u]^re Romanis ut lu- deaw iwuaderent. ITaquePompeusl&erasolimam ueniens, capta
1. MS. Alaixander
2. MS. furorem amatorew
3 . MS. historiagraphttf
4. MS. populerant
The Annals of Tigernach. First Fragment. 403
urbe et templo reserato, usque ad sanctz sanctorum accessit. Aristobuluw uinctum secuw Romam abduxit. Pontifkatum fratri eius tradedit Hircano,, quod ipse tenuit .xxiiii. annos. Tune primuw Romanis gens ludeorum facts, est tributaria, post quern Herodes fHius Antipatri Ascolonitre qwi, inter fecto a se Hircano regnuw ludeoru/w, sen at// j consuliu accepit, et qui pri- mus alienigena ludeis praefuit.
KKKKKKKKKK. Appollodonw preceptor Augwm chrus habett/r.
K. Cormacc mac Laidich regnauit in Emaiw anrnV .xuiii.
K. Cicero laude oratoria celebratwr.
K. Cato philosoph//^ [HJorati&KJtttf nascunt//r.
K. Uirgih'ws Maro in pago q//i dicitut Andis haut procul a Mantua, nascitwr, ptffre Scimacone figulo, matre uero Maia.
KKK. Pompewj uictus a Cesare in campis .ui. Tesalicis1 in ^Egiptuw fugit, iloique ut lit///affigit mox iusu Ptolomei ado- lescentis in gratiaw Cessaris uictoris occissus est.
KKKKKKK. Cessar Germanos et Gallos cepit.
KK. Brittannos quoque stipend[i]arios fecit. Uirgilir/j Cre- monae studiis erudit//r.
[in marg. iiimdccccxxu] K. Cleopatra soror Ptolomei reg- naitit annis duobus [in marg. uel xxii] tantum.
K. Regnum Gmecoruw defecit.
[fo. 9b i] INcipit regnuw Romanorwwij quod p^rmanebit usque in nnem saecnli.
K. TVtio anno regni Cleopatras luiius Cessar, qwi Cleopa- tram uiolauit, primus Romanorww singulare obtenuit iwpe- riuw, a qwo Romanorwm principes Cessares apellati sunt.
Mochta mac Murchorad regnauit in Emaiw anwV iii.
K. Cessar a caeso 2 utero matris dictus est.
K. Cassius, .i. dux Romany ludea capta tewplum Hieru- sakw spoliauit.
1. MS. tesalicif
2. MS. ac cesso
404 Whitley Stokes.
K. Euchu mac Dare regnauit in Emaiw znnis .iii.
Orosius : Cessar, postqwflw orbew domuit ££ Powpeuw uicit, Romaw redit : ibi, dum rei puplicae statum contra exewpla maiorww dementer iwstaurat, auctoribz/j Bruto et Cassio, consdo etiam plurimo senatu, post .mi. annos et .ui. mewses monarchic suas, in curia .xx. et iii. uulnerib/w a s/«s confosns intent. In a?ftiuratione contra turn fuisse sunplius quam .lx. cowscios feruntt duo, scilicet, Bruti ^ Gaiwj Cassia aliique1 qw^w plurimi. Cuius corpw^ iw Foro fragm^tis tribunalium ac subsellioraw crematum ^. Ab hiwc i/wp^ratores.
[in marg. iiimdcccclxui.] K. Anno ab Urbe rowdita .dccx. interfecto lulio Cessare Octauian?^2, qwi testammto lulii Ces- saris auunculi sui et hereditatew et nomen asumpserat, quique po^tea return potit^j AugW5tMJ est dic^w^ regnauit anmV quin- q//agintisex^ mensibus .ui. et diebus xii, quorum .xu. uiuente Cleopatra q«adragenti u^ro et unuw po^tea uixit annos. A qwo August! reges R6manorwm apellati sunt. Qtii statim ordiwatw^ quinque bella ciuilia gessit, Mutinense?, Pilipense^ Pmisi- nuw 45 Siculum^, Actiacz/m4 : e qwibw-5 duo, hoc e.tf, primum ac nouissimum adu^rsus Marcww Antoniuw^ secundum adu^rsus 6 Brutum et Cassiuw^ tertium aduersus Luciuw Antoniuw^ qwar- tum [fo. 9b 2] adu^rswj Sextum Pompeum Pompei Gnei {ilium con&cit.
KK. Echu Salbude m^c Loch regnauit in Emaiw anw/j .iii.
KKK. Fergus mac Leti, qwi wwflixit contra bestiam hi Loch Rudraige7 et ibi demers//.f est, regnauit in Emaiw znnis .xii.
KKKKK. Natiuitas Conculainn maic Soaltaiw.
[« Birth of Cuchulamn son of Soaltam »]
Undecimo an;/o Augw^ti, deficiente in ludea pontificatu, Herodes, nihil ad eaw p^rtiwens, utpote Antipatri Ascolonita
1 . MS. aliiqui
2. MS. octouiam/j
3 . .i. campus
4. campus
5 . iwsola
6. MS. aduersu;//s
7. « in Loch Rudraigi », now Dundrum Bay. See the story, Ancient Laws, I, 64, 70-74.
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 405
et Cipriadis (.i. matns) Arabics films, postquam occidit Hir- canuw pontifkew, a Romanis swjcepit impmum ludeoruw, quod tenuit anmV xxxui. Qwi ne ignobilis forte et a ludeorww semiwe argueretwr extranet, £0wb/tfsit libros omwes qwibws no- bilitas gentis ludeae in templo reseruabatwr asscripta.
Hactenwj qwi uocabantwr Lagidae1 in ^Egipto regnauerunt .i. anmV .ccxcu.
INsuper etiflm ut sobolem suaw regio illon/m generi Herodes flwmiisceret, proiecta Doside femiwa Hierusolmitana, qiiam pr'msLtus accep^rat uxorew, et nato ex ea f/h'o Antipatro sociat sibi Miriams f/b'am Alaxandri2, neptem Aristoboli fratris Hir- cani, qm ant^ eum rexerat ludeos. Haec quinque ei f/h'os genuit, q//orum duos, Alaxandruw et Aristobolum^, ipse necauit in Sa- maria. Nee mora etiam post matrem illorum qwa nihil carius nouerat, p^remit. E qtiibus Aristobulus Herodew ex Berenice susceperzt filium quern in A.ctibus Apostulomm ab angelo p^r- cussum legim//5.
KKKK. Marcwj Antoriiwj Niger uictus ab Augusto in Alaxandria sese propria manu inter fecit, et Cleopatra uxor eius serpentis morsu in sinistra tacta exanimata est.
Hoc anno cepit regnare in Emaiw Conchobor mac Nessa, qui regnauit annis .lx.
Rorannad Heriu idrsin hi coic, iar n-arcam [fo. ioa i] Cow- are Moir maic Etarsceoil hi mBrudin Da Dergga, et/V Cowcho- bur mac Nessa ocus Coirpr^ Nia fer 7 Tigernach Tetbannach 7 Dedad mac Sin 7 Ailill mac Magag.
ISiw tsechtmad bliadain iar ndith Conairi rogab Lugaid Reo- dergrigi.
[« Thereafter Ireland was parted into five, after the slaugh- ter of Conare the Great, son of Etarscel, in the Hostel of Da Derga, among Conchobar son of Nessa, and Cairbre Nia fer, and Tigernach Tetbannach, and Dedad son of Sen, and Ailill son of Maga.
In the seventh year after the destruction of Conare, Lugaid Redstripe seized the sovranty. »]
i . MS. lagidiae 2. MS. Alanxandri
406 Whitley Stokes.
KKKKKKKKKKKKKK. Maria mater Domini nata est.
KKKK. Slogad Tana bo Cualngi.
[« the Expedition of the Driving of the Kine of Cualnge »].
\Jirgi\ins Maro in Brundissi[o] .Hi. aetatis suasanwo mort[u]«j est. Cuius ossa in Neapoli I humata s/wt, hoc epitaphio, quod ipse ante mortem suaw dictau^rat, tumulo m^ sM/rcrposito :
Mantua me genuit, Calabri 2 rapuere, tenet mine Parthinope. cecini pascua', rura4, duces5.
KKKKKKK. Finit qz/inta aetas mundi continens annos .d.lxxxix-. INcipit sexta mundi aetas ab Incarnatione Christi usque ad diem iudicii. Beda boat breuiter sequentia haec.
Sexta mundi aetas nulla generatione uel sirie temporum certa, sed ut aetas decrepita ipsa totius saeculi morte consumandz.
Cetna blia^am tossaich oigtathcuir is hi sein in bliadam ria gen Crist. Bliadam tanaisse immorro de noidecdu hi rogenair.
[« The first year of the beginning of the cycle, that is the year before Christ's Nativity. (It was), however, the second year of the decennoval in which he was born »].
[in marg. iiiwdcccclii] K. Ab initio mundi umcxc iuxta .Ixx. Interprets. SectindumueroEbreic3.nl umtate;;z^ iiimdcccclu. Ab Urbe uero condita. anno .dcclii. Anno quoque iwpgrii Cessaris Aug/mi xlii. Anno secundo decinouenahV et uii. feria lesns Christus F/h'ws Dei 'sextam mundi aetatew suo aduentu conse- crauit.
Beda ait: Anno Cessaris Aug«Jti .xlii. A morte uero Cleo- patrae et Antonii quando et JEgiptns in prouiwciam uersa est anno xxuii. Olimpiadis centissimae .Ixxxxiiii. anno tenio. Ab Urbe autem conditz anno .dcclii .i. eo anno quo compresis cuncta- nun per orbew t^rrae gentium motib/w firmissimaw uerissi- mawqwg pacem ordiwatione [fo. ioa2] Dei Cessar compossuit, lesus Christus fiiius Dei sextam mundi aetatew (ow)secrauit aduentu .i.
1 . MS. necapoli
2. MS. calubri
3. .i. Bocolica
4. .i. Georgica
5 . .i. libn/w
The Annals of Tiger nach Fir si Fragment. 407
K. Mors C0wchulaiwd fbrtissimi herois Scotton/m la Lugaid mac tri con (.i. ri Mwwan) 7 la Ercc (.i. ri Tewrach) mac Coirpri Niad fir 7 la tri maccu Calattiw de Chonnachtaib. Uii. mbliaJfia a aes iwtan rogab gaisced .xuii. mbliadna daw<? a aes iwtan rhboi mdegaid Tana bo Cuailge, xxuii. bliadna immorro a aes iwtan atbath.
[« The death of Ciichulainn the bravest hero of the Irish, by Lugaid son of Three Hounds, king of Munster, and by Ere King of Tara, son of Carbre Nia fer, and by the three sons of Calatin of Connaught. Seven years was his age when he assumed arms, seventeen was his age when he followed the Driving of the Kine of Cualnge, but twenty-seven years was his age when he died. »]
in marg.] Mors Emiri uxoris Cowculaiwd.
in marg.] Mors Eire maic Corpri rig Temrach 7 Lugdach male Conroi la Cowall Grnach, 7 mriud cetM coiced n-Erenn la secht Maim o Ultaib.
[« The death of Ere son of Carbre king of Tara and of Lugaid son of Cu-roi by Conall Cernach, and the invasion of the four fifths of Ireland by the seven Maines of Ulster. »]
Kii. Kiii. Ku. Kui. Anno imperil Augwni .xluii. Herodes morilur. Hie enim igne extrinsecus urebatwr, intrinsecus quoque uasto iwcendio, wexplebilis auiditas cibi1. Omnt corpus eins putridiwe corruptuw, febris magna, prurigo mtollerabilis, colli dolor, pedu;/z tumor. Po^tea oleo litus, oculi eius soluti s////t, Disperans aiitem o//mes primarios et nobiles plebis ad se collegi iubet et in uno loco recludi. Q//i cum collecti stint ait sorori suas : Noui ludeos de mea morte gauissuros, et ideo, ut ha- beaw lugentes cum spiritum exalau^ro, onmes iw^rficite. Igittir filiis suis .iii. a se an^ necatis 2 cultruw poscit ut pomum more solito purgaret, ipse eleuans in se dexteraw suaw obit.
Beda ait : Herodes morbo intercutis aqu^e et scatentib/w toto corpore uermibus miserabilit^r sed digne moritwr.
K. uii. ArcheLzzfc ii\ius Herodis regnauitannis .1%. id est usque ad finew Augwjti.
1. MS. ciui
2. sic. leg. anteuocatis?
408 Whitley Stokes.
K. i. K iii. K. iiii. K. u. K. ui. K. i. INitium indictionis. [Interlined] Ab imtio mundi iuxta .Ixx. Interpretum, .uwccx. secundumEusebii ueritatem .iii/w.dcccclxi. Ab Incarnatione uero an/// .x.
K. iii. Octauiam/j1 mort[u]«j est in Campania, minis .lui. mtfwsibus .ui. et diebus xii. regnans.
Archelaus f/l/Ms Herodis mort[u]#j est. Cui successerwnt .iiii. fratres tins, Herodes [fo. iob r] tetrarcha et Pilippus et Lissias et Antipater.
in marg. iiiwdcccclxxx.ix.JK iiii. Tiberius filius Augwjti, itel magis priuignus2 eius, hoc est Libise uxoris eius fHius ex supe- riore genitus coniuge, regnauit znnis .xxiii.
K. uii. Herodes tetrarcha ludeis iwperat, a qwo Johannes Babtiza decollate est in Macheruntha oppido, et sub q/^o lesus Christus crudfixus est. Ac lacobwj Zebedei ab eo decollatus est.
Kuii. Ki. Ab initio mundi iuxta Ixx Interprets .umccxx. secundum autem Ebreos iiiwdcccclxxi.
Kii. Ab Incarnatione .xx. Herodes tetrarca, q//i regnamt an- nis xxiiii., in honorew Tib^rii et matris eius Libia? Tiberiadem et Libiadem condedit.
Kiiii. Ku. Kui. Gwchobur mac Nessa in uiii. anw> Tibmi qttieuisse dicitnr.
Kuii. Kii. Kiii. Kiiii dcccclxxxx] Duodecimo anno regni Ti- berii Ponti//j Pilat//j in ludea/// misswj est.
Ku. Kui. Ki [in marg. iiiwdcccclxxx] .i. Anno .xu. Tibmi Cessaris ab lohanne Babtiza Iwus Christus babtizat/w e-st in Ennon iuxta Salem.
Hoc tempore Christus elegit apostulos xii.
Ab initio mundi secundum Ebreos p^ractis (.iiiw. ue\ iiii ///., ut Eusebi/w ait), iuxta autem Ixx. umccxxxii. Ab Incarnatione q//0qf<i xxx., q//o tempore I[o]han/^^ babtiza occisns est.
Kii. EusebittJ ait (\uod .xui. anwo Tiberii principium fuerit .Ixxxi. iubelii secundum • Ebreos. <\uwt autem 1 nostrz supputatio
1 . MS. octouianws
2. MS. preuignus
3. sic. Beda, VI, 191, li, Rawl. B. 502. ho. Rawl. B, 488.
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 409
un^uigenti minus ponendas l estimaumt annos facile qwi sti- periom huius libelli legerit iwueniet.
lUxta uero Cronica/;/ Eusebii eadew opiae ipse de utraq//£ edi- tione ut sibi uidebatwr compossuit anni sum umccxxuiii.
Kiii. Ku. Anno .xuiii. Tikrii Cessaris lestts Christus crycifixw^ est anno .xxxiii. aetatis suas cum semesse anni. ue\ xxx.iiii., ut Eusebio placet, q//i xiiii luna traditus est et .u. feria, xu. an- te m luna et ui. feria pass//j. xuiia autem luna die dominica re- surrexit .ui. ue\ .uiii kl. ApfHif.
Agrippa cognommto Herodes fi'h'ws Aristobuli f/h'i Herodis regis accwjsator Herodis [fo. iob2] tetrarchae, Romam pro- fect«j a Tibmo in uiwcula coniecitur. Ubi plurimos sibi ass- ciuit ad amicitiaw «/ maxiwe Germanici {ilium Gaium.
Kui. Hoc anno .xix. ut alii aiunt, Christus crucifix// j est.
Madat cethri blizdna trichat beite i n-ais Christ is for .xii. kl. April xiiii. luna pascae. Madat tri .xxx. col-leith immorro na///ma is for ochtkl. Apr/7 in cessad 7 for sexkl. ind eiseirge, quod a multis auctoribftf consist esse uulgatuw. Hie estnumerus ab initio ind oigthathchuir co cessad Crist dlxui.xu. luna. Cru- cifixw5 est .ui. feria, uiii kl. apnV. Pn'ma feria resurrexit, hi sexkl. apn'/_, hi sechtmaid dec escai. Now sic autem in ciclo Dionissi muenies.
[« If it is 34 years that are in Christ's age, (the Passion) is on the 1 2th of the kalends of April, the I4th of the paschal moon. If however it is only 33 1/2 years, the Passion is on the 8th of the Kalends of April and the Resurrection is on the 6th of the Kalends, quod, etc. This is the number from the beginning of the complete cycle to Christ's Passion, 566. On the 1 5th of the moon he was crucified, on a Friday, the 8th of the kalends of April. On a Sunday he arose, on the 6th of the kalends of April, on the iyth day of the moon. Non sic, etc. »]
Hoc anno Maria mater Domini qwieuisse .xlui. aetatis suaa anno asserit//r, ml, ut ali[i] aiunt, seqwmte anwo.
LAcobwj lustus spiscopus aeclessias Hierusolimon/w ordi;zat//r ab apostulis.
i . sic: leg. ponendos, as in Rawl. B, 488.
410 Whit ley Stokes.
Cowchoburmflc Nessa obiit, cui sucessit filius eins Causcraid, qui regnauit in Emam annis tribns.
Cath Artig for coiced n-Olnecmacht la C/^craid mac Conco- bair. Gwcraid obit la Mac cecht. Mac cecht do thuitim foche- toir la Cona.ll Qrnach ic Crannaig Maic cecht. Glasni mac Conchobair .ix. awnis regnauit.
[« The battle of Artech gained over the province of Con- naught by Cuscraid son of Conchobar. Cuscraid died by the hand of Mac Cecht. Mac Cecht fell at once by the hand of Conall Cernach at Crannach Maic Cecht. Glasne son of Con- chobar reigned for nine years »].
Kuii. Ki. Kiii. Kiiii. Tiberius ambiguis ueneni signis obit.
Ku. Gai//j Callicola1 regnauit annis .iiii. 2 non plenis, utOro- sins. Homo omnium flagitiossissirm/.r, q//i dixit : Utinaw popu- Ins unam ceruicew habtfret ! In cuius secreto post mortem eius duo libelli reperti s/wt, qworum alter! pugio, alt^ri gladif/j pro signo nowfms ascriptum est. Et in eodem secreto iwuenta est ingens area uarion/w uenenor/^;^ quae iubente Cessare Claudio in mare eff?^sa iwgens strages pisciuw per proximo litora iwuenta est.
Gzius Agrippam Herodew amicww suum uiwculis lib^ratum regemludas fecit, qwi p^rmansit in regno annis .uii. id est usque ad .iiii. Claudii annum, q«o ab anguelo percusso successit in regnuw filius eius Agrippa, et usque ad extmiiin[i]um [fo. i ia i] ludeorww, id est xxui. annis, p^rseu^rauit. Herodes Tetrarcha? et ipse Gai amicitiam petens4, cogente Herodiade, Romam uenit, sed accussztus ab Agrippa, etiam tetrarchiaw perdedit, fugiensq//^ in Hispaniaw cum Herodiade ibi perit.
MatheHJ euangelium scripsit in ludea in tempos Gai, q//i po^tea mort[u]«j est in Macidonia, ml, ut alii aiunt, in P^rsi- dia, sed uerius in Ethiopia occissw^ est.
Ab i«itio mundi iuxta Ixx.ii Intetfpretes .uw/ccl., secundum uero Ebreos iiiw^.dccccxci.
1 . leg. Caligula.
2. uu.iii. uel .uii. annis, me//sibus x. diebus uiii, ut Beda ait.
3 . MS. detrarcha
4. MS. ad amicitiam pt'rdens
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 41 1
Kui. Gains statua;// louis in templo Hierusalm sub nomine suo poni iusit.
Pilatzw qm sententiaw dawnationis in Christum dixerat, tantis irrogante1 Gaio angorib//i coartat/tf [est,] ut se sua manu iwterfecerat.
Ki. Gaius a pfotectoribwj suis inter fectus est .
mini uiiii menses uii dies. Kii. Claudia regnauit anwwxxuiii (ue\ xuiii, ut Qwsius), qwi xxx.u. senatores ^ .ccc. equites Romanes miwimis causis iwterfecit.
Kiii. Petnw cum Anteochenam seckriaw fundasset ad expug- nandum Simonem Maguw Romaw uenit, ibiqw^ .xxu. annis episcopalew cathedram tenuit usque ad iiItimuwNeronis annum.
Iriel Gliinmar mac Cowaill Chernaig ugnauit in Emaiw an- I nis xl. I
[« Iriel Big-Knee son of Conall Cernach reigned in Emain 40 years. »]
Kiiii. Togail Bruidne da B^rga (ut alii aiunt, sed certe fal- lunt/^r) for Gwaire Mor.
[« The destruction of the Hostel of Da Berga on Conaire the Great. »]
Kui. Q//arto anno Claudi fames grauissiwa, cuius memmit Lucas 2, fac/a est.
Claudi-wj iiii. anno regni sui Brittania-m adit, qitam neque ante luliuw Cessarem nee post eum quisqwaw attiwgere auss«j erat, sine ullo praelio ac sangine iwtra paucissimos dies pluri- waw insolae partew in deditionm recepit. Orcadas etiam inso- las Romano adiecit impmo, ac sexto postquam profectus erat mense Romam redit.
Kuii. Marc//j in Italia euangeliuw scripsit (.i. in Roma sin- gularity ut Beda ait), qwi postez a Petro ad Alaxandriam misiis est, ibique episcopus ordinatwf est.
Ki. Kii. Kiii. Lugaid Reoderg mac na tri Find n-Emna u- gnauit in Temoria anww xxui. Tricha rig do Leith Chuiwd othd [fo. na 2] Lugaid co Diarmait mac Cerbaill.
[« Lugaid Red-stripe, son of the three Finds of Emain, rei-
1 . MS. arrogantice
2. Acts, XI, 28.
412 Whitley Stokes.
gned in Tara twenty-six years. Thirty-six kings from Conn's Half (reigned in Tara) from Lugaid to Diarmait son of Cerball ».]
Claudia Roma expulit ludeos tuwul[tu]antes.
Kui. Fames in Roma.
Kii. Kiii. Claudia manifestis ueneni signis obit. iii;//xxii. ne\ xiii annis mensibus .uii. diebus .xxuiii. ue\ xiii annis non ple- nis, ut Orosius.
Kiiii. Nero in re militari nihiiomnino aussus Brittaniaw [pene] awisit. Naw duo oppida nobilisima illic sub eo capta atque (euersa stint).
Nero regnauit annis xui., q«i primus imperator Christianas persecuttis est. Qiii fuit transgressor scelerum auunculi sui Gai Callicolae1. Ntfm matrem suam £/ sorores suas et omnes cogna- tas et arnicas suas pulluit. Uirum in uxorew duxit, ipse a uiro ut uxor accepts est. Qiii etiam [nunquam] minus mille car- rucis2 confecisse iter traditnr. Qjii calidis ac frigidis ungentis lauaretwr. Qui retibiw aureis quae lineis trahebant//r purpu- reis 3 piscaretw-r. Deniqne urbis Rom^e incendium uoluntatis suas spectaculum fecit. Per sex dies septemque noctes ardens ciuitas regios pauit aspect/*; . Omnium pene senatoruw^ diuitias igne ereptas uiolenter rapuit. Qin post owwia scelera beatis- simos Christi apostulos ob magi Simonis necew, a demonibttJ ab apostulis in nomine Christi adiuratis, ab aere dimisi et in .iiii. partes corpore in terra, diuissi. [Qui] per Agrippam prae- fectuw Petru;;/ cruce, Pauluw gladio occidit.
Ku. Seciindo anno Neronis Festw; ludeas procurator sucessit Felici, a q//o Paulw; Roma/w uwct«5 mittit//;^ et bienniuw in lib^ra c//;todia manens: post \\aec ad pf^dicanduw demittitwr, necdu/^ Nerone in tanta scelera qwanta de eo narrant historian er///;/pente. Festo magistratui Iude*e succedit Albinw^ Albino Flon/j, C/////S luxoriam et auaritiaw cet^raq//^ flagitia ludei non ferentes, contra.' Romanes rebellauer/m/. Aduersus qwos Ues- pesianw; magist(?r militias miss^; plurimas urbes ludeae cepit.
1 . i.e. Caligulae
2. .i. o charptib 1. o charraib « of chariots or of cars ».
3 . purpureis funibus extrahebantur, Orosius, VII, 7.
The Annals of Tigernach. First Fragment. 41 5
[fo. nbi] Kuii. Ki. Kii. Kiii. Ab imtio mundi .uwcclxiii. iuxta .Ixx. Iwterpmes, secundum uero Ebreos iiiiwxiiii. Ab In- carnatione .Ixiii.
Ku. Kui. Maria Magdalena moritur.
Kuii. lAcobus {rater Domini, cum xxx annis Hierusolimon/w rexisset aeckriaw, lapidatwr a ludeis, qwi de pmna templi pre- cipitate fkrte fullonis in caput percussus intent.
Kii. Marcus in Alaxandria morit//r, cui successit Annianwj" annis .xxii.
Kiii. Perseus poeta moritwr.
Kiiii. Nero lohannem zpostulum in doleum feruewtis olei mis- sit, ut Tenulhnus ait, q/a inde purior et uigetior exierat <\uam iwtroierai.
Tomaidi;^ Locha Rib mate Maireda dar Mag n-Airbthen.
Tomaidiw Li«mui«e tar Liathmuine, edon Locha Echach aitt dollegad sil nDubthaich Doeltengad acht Curcufoche namma cowbrathfl/r side in Dubthach do Ferg/w mac Roaig.
[« The outbreak of the lake of Rib son of Mairid, over Mag Airbthen.
The outbreak of Linn-mune (« stagnum mictus ») over Liath-muine, to wit, of Lough Neagh, in a place where the seed of Dubthach Chafertongue, save only the Corcu-foche, was overwhelmed. This Dubthach was a comrade of Fergus son of Roach »].
Ku. Kuii. Ki. LUCS.UUS (.i. poeta) ac Seneca (.i. preceptor Neronis) iwterficiuntwr (.i. a Nerowe).
Kii. Nero ignomimosse fugiens a senatu ad qwartuw ab Urbe lapidem sese ipse interfecit.
Hoc anno Petms et Pzulus a Nerone anteaqwa/w semet ipsum iw^rficeret occissi sum.
Linus papa .ii. anww.
Kii. Galua cum Pissone adoptiuo fi'h'o regnauit .uii. mensi- bus, qui ab Othone inter fecti sum.
Othon .iii. mensibus> qwi semet ipsum iwtef fecit.
Uitelliwj .uiii. mensibus, qwi fuit uorator cibi1, qwi a senatu
MS. ciui
414 Whitley Stokes.
excarnificatwj crebris compunctionibus et unco tractus in Ti- berim misus caruit sepultwra.
Euodiw.r, episcopus post Petn/w xxiii anmV, in Anteochia msus. [in marg. xxxi].
Uespesiam/j c//w Tito filio suo regnauit annis .ix. m^sibwj .xi. diebwi xxii. H/r apitd ludeaw imp^rator ab exercitu appel- late et belluw Tito filio suo commcnd&ns, Romaw per Alaxan- driaw proficiscitwr, qwi secundo anno ludeas regnuw subu^rtit. Tewplum solo strauit post annos prim^e asdificationis tins mille .Ixxxix. Consummation est hoc bellum annis .iiii., duob//j qui- dem Nerone uiuente et duobwj aliis pwtea.
Uespessianus [fo. i ib 2] inter alia magnorww operum facta in priuata adhuc uita in Germaniaw, deinde et Brittaniaw a Claudio miss//5 tric[i]es et bis aim hoste flwflixit, duas uali- dissiwas gentes .xx. oppida, i«solam Uectam Brittani^ proxi- maw Romano adiecit imp^rio. Colosswj erigitwr h^^ns altitu- diwes .cuii. pedes.
Kiii. Hoc anno uindicta crucis a Uespisiano et Tito filio eius, postquam enim Uespessianwi Romaw reuersus est, Titus filius eius ciuitatew Hierusalew expugnauit. Tewplum solo strauit. Regnuw ludeorww subu^nit. Ubi undecies centum milia capta ewe et ducta Euseppwj1 perhibet.
Ku. Anenclete2 papa anww .xx.
Kui. Kuu. Ki. Ab initio mundi .umcclxxix iuxta .Ixx, secun- dum uero Ebreos iiiimxxx. Ab Incarnatione autem Ixxui.
LugaidReo derg occisse est ona trib Ruadchennaib (.i. de Laignib). No co;;nnad im claideb dodoleced conn-abbad de cho- maid a mna .i. Deirbe forgaill, nodechsad.
[« Lugaid Red-stripe was slain by the three Red-heads of Leinster. Or it may be that he betook himself to (his own) sword and died of grief for his wife, Derb forgaill, who had gone. »]
Kiii. Crewthann Nia Nair regnauit annis .xiii.
Kiiii. Andreas crucifix^ est in Patras ciuitate .i. Achaiae, ab Egia (.i. proconsule).
1 . leg. losephus
2. leg. Anaclctus
The Annals of Tiger nach. First Fragment. 41 $
Ku. Uespesianwj in uilla pro/>ria circa Sabinos profluuio uentris mort[u]w5 £tf.
Pilipwj in Hierapoli ciuitate Frigid crucifixwj et lapidatwj est.
[in marg. iiiiwxl] .Kui. Titus f/l/Y/s Uespesiani regnauit post pattern suum znnis .ii. ac mensibtts .ii. Iste i« utraq«£ liwga tanto facundissimwj exstetit ut causas latiwe egerit, poemata et tragoedias graece cowponeret. Tanto autem bellicosissimtt* r fuit ut in expugnatione Hierusolimorww .xii. propugnatores .xii. sa.gitta.mm owfoderet ictibus. Porro in imperio tantse bo- nitatis fuit ut nulluw omnino puniret, sed conuinctos aduersum se owiuratione demitteret, atqwe in ezdem famili[a]ritate quam an^ea habuerat reteneret. Huius etiam inter omnia [fo. i2a i] fuit illud celebre dictum, pmledisse diew q/<a nihil boni faceret.
Ki. Titus t segregatis a numero principuw 2 Othone et Vi- tellio, in cuius tempore Babiusi mons profudit incendia, quae uiciwas regiones cum urbibw^ hominibus deleueruni, cum i/7genti omnium luctu in eadew uilla qwa pater eius perit morbo abswwptMJ est. Qui fuit uir omnium uirtutum mirabilis adeo ut amor et dilici^e human! generis diceretwr. Hie amphithea- thruw Romse asdificauit et in dedicatione eius .u. milia fera- rum occidit.
Kii. Dominant {rater Titi iunior regnauit [annis] .xu.etmen- sibus .u. Hie secundus post Neronem Cbristi&nos persecutus est, sub qwo lobannes apostulus in Pathmo iwsola religat//^ estf et Flauia Domitilla, Flauii Clematis consulis ex sorore neptis4} in insolam Pontianaw ob fidei testimonium exiliatwr: q//i et ipsum lohannem fert?*r in feruentis olei dolium missise, sed lobannes tarn iwmunis redisse [dicitur] a poenis quam a cor- ruptione carnis manebat semper immonis.
Iriel Glunmar .i. mac Conaill Ornaig, die dominica hi Seimniu occisswj est o Oewthand Nia Nair, ue\ a Gallis, ut alii dicunt.
1. MS. belliocissimw^
2. MS. principittw
3 . sic, leg. Vesuvius
4. .i. donn ingiw. gebes lasm fersa in tsiur (« of the daughter, whom the sister has by this man »).
4i 6 Whitley Stokes.
[« Trie*! Big-knee, son of Conall Cernach, was killed on a Sunday in Semne by Cremthand Nia Nair, vel etc. »]
Kiii. Fiacha Fmdanmas mac Ireil Glunmair regnauit in Erriain dieis a athar annis .xx.
[« Fiacha Find-amnas, son of Iriel Big-knee, reigned in Emain after his father for twenty years ».]
Kiiii. Domitian/w multos senator// m in exiliuw misit ac per- emit.
Kui. Domitianwj cunctos qm de genere David erant inter- fid iussit, ut null/w ludeorww ex regali origiwe superesset.
Kuii. Abili//j episcopns Alaxandria[e] annis xiii.
Ki. Kii. Kiiii. Cremthand Nia Nar mort[u]//j est.
Ku. Feradach Fiwd mac GremtfitfiW regnauit anw/5 .xxii.
Kui. In hoc tewpore claruit Morand mac Moin.
Kuii. Tomas apostuhts in Culania iugulatus est.
Kxii. Clemens discipul?/^ Petri, episcopus Romas ordinatwr .ix. annis.
Bartholomew decollate et sepult//^.
Kiii. Ignatiw Anteochise episcopus annis xuii. • Kiiii. Carpri [fo. I2a2] Cend cait .u. bliadna con-ebailt. I / « [Carbre Cat's head, five years till he died »].
Ab initio mundi .umccxc. secundum Ixx Interpretes, secund/tni uero Ebreos iiiim.lxxi. Ab Incarmtiom uero xcui.
K.u. Dominant ah Augusto nonus occissus est.
K.ui. Neruasenexa2Petroniopr^fecto proetorioet Parthinio. spadone Domitiani iw/^rfectore in regnuw ordinat//^ regnauit anno uno, et mensibus iiii et diebtts octo, q/d Traianum secu;» in regnuw adoptauit. Hie primo edicto 3 suo cunctos exules reuocauit. Unde et lohannes apostulus hac generali iwdulgentia liberatns Ephessum rediit. Et quia concussam se absente per hereticos uidit asclaesise ftdem, rogatus ab episcopis Asise, con- festim hanc descripta in euangelio suo u^rbi Dei ^et^rnitate sta- biliuit.
Nerua morbo conkctits obit.
1 . This entry seems inserted man. rec.
2. MS. e
3 . MS. edictito
The Annals of Tigernach. First Fragment. 417
Kuii. Tra.is.nus genere Hispanus rtgnauit .xix. annisetmen-
ttj .ui. £* diebus .x. Iste Assia et Babilonia capta usque ad fines post Alaxandruwi accessit.
Ki. Tra.ia.nus tertius persequitur Christianas.
Kii. Cerdon primus episcopus Alaxandrias annis .xii. qwi fuit quartus ab apostulo.
Kiiii. lohanrt&f apostulus Ixxuiii. anno post Passionew Do- mini, aetatis ctutem suas nonagissimo uiii. anw0 Effessi placida morte q«ieuit.
denies papa Petri discipul//j, zpud Cersonaw ciuitatem a Traiano in mare demersttf est anchora collo conligata., a cuius corpore in feria eius anniu^rsaria semper trium milium spatio tribus diebw; mare recedit, Christianis Domino ad corpus eius her prfltfbente.
Kui. Simon Cleopas iilius apostulus} ut alii aiunt, lerusoli- moTum episcopus crucifix^ est a Traiano, senex .cxxi. an- norum.
Kuii. Kii. Fiatach Fiwd regnauit in Emaiw annis xiii.
Kiii. Kiiii. Ku. Madian/u apostulus interfectus est.
Kuii. Ignatius Anteochiae episcopus Romam perductus a Traiano bestis traditus est, qwi suadentibwi eum captoribus suis fugere respondit [fo. I2b i] Non. Christi frumentum sumLet dentibus bestiarMm molar2. Alaxander quoque Romanae urbis episcopus martmo coronat«j, et uno ab Urbe miliario uia Nu- mentctna., ubi decollate est sepelitar.
Piinift? secundus, Nouocomensis3, orator et historic//^ habe- tur, cuius plurima iwgenii op^ra extant.
Ki. Pantheuw Romas quod Domitianus fecerat fulmine^ con- crematuw est. cui nomen datum est inde, quod omnium deoruw sit ipsa domw5 habitaculuw.
ILJdei per diu«'sas terrarum partes seditionem mouentes digna c[a]ede sternum.
Traianus Romani imperii, quod post Augustum defensuw
1 . MS. suuw
2 . MS. moliar
3. a Nouocoma cimtate, 1. nuathescthid [« new cutter »? « new sha- ver » ?J ab aliis libris.
4. MS. flumiwe
Revue Celtiquc, XVI. 30
4i 8 Whitley Stokes.
magis fuerat quam nobilittr1 awplificatum, fines longue late- <\ue diffudit2.
Kii. Feradach Fiwd Fechtnach defecit, cui successit f/h'ws suus Fiacha Finnfolad annis .xui.
Kui. Ab initio mundi .uwcccix secundum Ixx, secundum Ebreos iiiimc. Ab Incarnatione cxu.
I/wttw Alexandria episcopus annis xi.
Kiiii. Kui. Timothiw^ Pauli discipultw qwieuit.
Kiiii. Titus episcopus in Greta qwieuit.
Ki. TVaianus apud Seleuciam Isaurise urbem profluuio . . .uen- tris mort[u]us est*.
Kii. Adrianus, ^owsubrinae Traiani f/h'«s, regnauit annis xxi. Hie per Qwadratuw discipuluw Apostulorum, ^Aristidew Athe- nensewz uiruw fide sapientiaq//€ plenum^ et per Serenuw Gra- neum Legatuw libris de Christiana relegione cowpositis in- structw^ praectpit per epistolam Christianas sine obiectu cremi- num non dawnari. IDem ludeos secimdo rebelles ultima csede p^rdomuit, etiaw iwtroeundi ablata eis licentia Hierusolimaw <\uam ipseiw optimum statuw murorum exstructione reparauit, et Eliaw uocari de suo nomine pra^cepit. IDem eruditisitn^r in utraque lingua bibliothecham Athenis miri opens awstruxit.
Kiii. Elimm m^c Conrach regnauit in Emaiw [fo. I2b2] annis x.
Ku. Kui. Kuii. Aqmla Ponticwj interpres secnndus post Ixxii. habetwr.
Ki. Kii. Eumenes Alaoutndrue episcopus anno uno et mense uno.
Kiiiii. Marcus Alaxandrias episcopus .xiii. annis.
Ku. Fiacha Fiwdfolad interfecw est, in Teomoria ue\ \\im- Maig bolg ut alii aiunt, o hElimm mac Conrach .i. 6 rig hUlad, qwi et ipse cecidit hi cath Aichle la Tuathal Techtmar in uiwdictaw patris sui.
[« Fiacha Findfblad was slain at Tara, or, as some say, on Mag Bolg, by Elimm son of Connra, i. e. by the King of
1 . MS. nouiliter
2. MS. defudit
3. Here in marg. an entry beginning (F)iatach...ri Ulad.
The Annals of Tigernach. First Fragment. 419
Ulster, who himself fell in the battle of Aichle by Tuathat Techtmar in vengeance for his father ».]
Kui. Kuii. Ki. Tuathal Techtmar regnauit annis xxx. Is do cetaronasced 7 fris roiccad borama Lagen [artus] [« 'Tis by him that the borama (« tribute ») of Leinster was first imposed, and to him it was first paid »].
Mai mac Rochride regnauit in Emain saints xxxiii.
Kiii. Kiiii. Kii. Kui. Kuii. Kii. Ab initio mundi uwccc xxxuiii. secundum Ixx Interpretes: iuxta u^ro Ebreos iiiiwc.xix. Ab Incarnatione .cxxxiiii.
Kiii. Kiiii. Celadion episcopus Alexandria annis .xiiii.
Ku. Hierusolimae primus ex gentihus episcopus £0wstituit«r Marcus, cessantib/w his qm fuerunt ex ludeis, qwi sunt numero .xu. et pmduerant a Pasione Domini per annos fere .c et uii.
Basilides heresiarches (?) agnoscittir .
Adrian us Elias morbo mort[u]/w est.
Kuiii. Antoni[n]//j cognommto Pius, cum filiis suis Aurelio et Lucio, regnauit annis .xxii.
Ki. lust'musphilosophuslibrumpro Christiana religione com- posituw Antoni[n]o tradedit, benignwnque eum erga Christia- nos homines fecit. Q.//1 nonlonguepost, s/wcitante persecutionem Crescente1 Cynico (it el Canino), pro Christo sangin^w fudit.
Kii. Sulpicio Romas episcopo Hermes scripsit libruw qui d/- citur Pastoris, in quo proeceptum angueli contenetur, ut pascha die dommico celebraret//r.
Kiii. Policztpus Romaw ueniens, multos ab heretica labe castigauit, q//i Ualentini et Cerdonis nuper doctrina fuerant corrupti.
Kii. Antoni[n]w5 ideo Pius cogn.ominB.tus est, <\uia in omm ?gno Romano cautionibwj iwcensis cunctoruw debita relaxauit. Unde Pater Patrice appelldtMJ est.
London, 17 July 1895.
Whitley STOKES.
i . propnz/w
DEUX NOTES DU MANUSCRIT IRLANDAIS DE RENNES.
I.
M. G. Dottin m'a envoye" une copie de deux notes contenues dans le ms. irlandais de la bibliotheque de la ville de Rennes. L'une, fort effaced et peu lisible, se trouve au folio 125 verso '. Elle estdateede 1586. L'autre, en e"criture moderne, est placee au bas du folio 23 verso 2. Voici la restitu- tion et la traduction que je propose pour ces deux notes 3.
Les lettres en italique ne sont pas dans le manuscrit ou n'y sont point lisibles ; les lettres entre crochets sont dans le manuscrit, mais doivent etre supprime"es :
Beannacht De agus mo bheannacht-sa. ar [t]sealb/7adoirib/; 4 an leab/;#/r-si, cibe iad fe'in, agus go soirbhigbidb Dia doibh agus do'n te ag a[na] b/jfuil se anois, Conchubhair Mac Flanncha- dha : mise Conn Mac Aodha agus (go soirbhighidh Did) do'n c/;aillin Uileg, agus go dtiubhraidh Dia Uilleog Burc ag a bhfui-
lim-si 'na foch^/r^ slan 6'n tsmbbal-sz sios anno domini
m/lesimo quinqnagesimo (leg. quingentesimd) ottagesemo sexto.
« Beneuictio Dei et benedictio mea apud possessores hujus libri, quicumque sunt, et Deus benedicat eos et eum penes quern nunc est, videlicet Conchubhair (Conor) Mac Flann- chadha (Clancy). Ego Conn Mac Aodha [Mackay]. Deus bene- dicat istam puellam Uilleog (Ulick), et ducat Deus Uilleog Burk (Burke aut De Burgo) apud quern nunc sum, salvum ab hoc itinere, anno domini MDLXXXVI.
II.
Mairg darb sealbh suil
Do'n focruinn(?) nach bhfaigh Bidh an tsuil do sior
Mar a mbionn an gradh.
« Malheur a qui a un ceil pour ... qu'il n'obtient pas; Pceil est toujours ou est 1'affection. » Le seul mot obscurest focruinn.
Douglas HYDE.
1. Cf. Revue Critique, t. XV, p. 91, 1. 26 sq.
2. Cf. Revue Celtique, t. XV, p. 81, 1. 28-29.
3. J'ai communique a mon ami, M. Mac Neill, le texte de ces notes; il est d'accord avec moi sur la plupart des points.
/I . Le ms. semble porter sealblmdorraibh.
Vol. XVII. — N° 1 Janvier 1896
FONDEE PAR
H. GAIDOZ 1870-1885
PUBLIEE SOUS LA DIRECTION DE
H. D'ARBOIS DE JUBAINVILLE
Membre de !'!nstitut, Professeur au College de France
AVEC LE CONCOURS DE
J. LOTH E. ERNAULT
Doyen de Ih Faculte des Professeur a la Faculte des
Lettres de Rennes Lettres de Poitiers
ET DE PLUSIEURS SAVANTS DES 1LES BRITANNIQUES ET DU CONTINENT
G. DOTTIN
Maitre de Conferences a la Faculte des Lettres de Rennes Secretaire de la Redaction
/re: L. DUCHESNE, L'Historia Britonum, p. i. — Whitley STOKES, The. Annals of Tigernach (Second Fragment), p. 6. — J.-A. HILD, L'Inscription du Peu-Berland, p. 34.— J. •STRACHAN, Thedate oftheAmraCholmmbChille, p. 4.1. Salomon REIHACH, Sucellus et Nantosvelta, p. 45. — J. LOTH, Dialec- tica: IV. La spirante dentate sourde (th gallois) a la fin des mots, p. 60.
CORRESPONDANCE, p. 64.
BIBLIOGRAPHIE, p. 67.
NECROLOGIE, p. 76.
CHRONIOJJE, p. 80.
PfiRIODIQUES., p. 99.
PARIS
L1BRAIRIE EMILE BOUILLON, ED1TEUR
67, RUE DE RICHELIEU, AU PREMIER 1896
Prix de la collection des 16 volumes (annees 1870 a 1895, inclus), pris a la fois, au lieu de 320 Jrancs, net 270 Jrancs.
Tons droits reserves.
PRIX D'ABONNEMENT A LA REVUE CELTIQUE PARIS: 20 fr. — D£PARTEMENTS ET- UNION POSTALE : 22 fr.
Toutes les communications et correspondances relatives a la Redaction
doivent etre envoye"es franco a M. H. D'ARBOISDE JUBAINVILLE, 84, boulevard Montparnasse, Paris
Pour les annonces, s'adresser a la librairie.E. BOUILLON EN VENTE A LA M E M E LIBRAIRIE
PHILIPPE DE MEZIERES, 1327-140$
ET LA CROISADE AU XIVe SlfiCLE
.Par N. JORGA Un fort volume gr. in-8. — Prix. . . 18 fr.
LES LAPIDAIRES INDIENS
Par L. FINOT Un volume grand in-8. — Prix 10 fr.
LA VIE DE MIRABEAU
Par A. STERN, Professeur d'histoire a 1'Ecolc polytechnique federale de Zurich
Traduction fran?aise revue par 1'auteur et precedee d'une preface ecrite
specialement pour cette edition
Deux volumes in-8. — Prix 1 5 fr.
MfiMOIRES DE LA SOCIETE DE LIINGUISTIQUE DE PARIS
Tome IX. — Deuxieme fascicule
Grand in-8. — Prix 6 fr.
PIERRE DE NOLHAC ET SES TRAVAUX
ESSAI DE CONTRIBUTION AUX PUBLICATIONS DE LA SOCIETY D'fiTUDES ITALIENNES
Par P. DE BOUCHAUD Un volume gr. in-8. — Prix 7 fr. 50
REPERTOIRE METHODIQUE DD MOYEN AGE FRANCIS
IIISTOIRE - - LITTERATURE - - BEAUX-ARTS Par A. VIDIER, clove de 1'Ecolc des Chartes
Grand in-8. — Prix 4 fr.
3{
L'Historia Britonum. 5
et sur saint Patrice. Quant aux annales des Saxons, Nennius en a tire les genealogies des c. 57-61. Ici, et c'est une des parties les plus interessantes de son travail, M. Thurneysen signale un recueil de genealogies anglo-saxonnes public par Sweet, The Oldest English Textes, p. 169, qui offre avec le recueil de Nennius la ressemblance la plus frappante, tant pour le detail de la disposition et du texte que pour 1'identite du choix. D'un cote comme de 1'autre, les dynasties saxonnes sont exclues ; on ne s'inquiete que des royaumes angles et de celui de Kent. Ce recueil, constitue vers le milieu du vine siecle, se trouvait en Mercie tout a fait a la fin de ce siecle, en 796. II etait ainsi a la portee de Nennius, qui 1'in- tercala dans le vieux texte, apres la premiere mention du roi Ida, fils d'Eobba, et 1'enrichit de quelques notes relatives aux evenements bretons.
C'est avec des rapprochements positifs comme celui-ci, beaucoup plus qu'avec des hypotheses ingenieusement com- binees, que Ton fera avancer 1'interessante question de I'His- toria Britonum et de ses origines.
L. DUCHESNE.
THE ANNALS OF TIGERNACH
SECOND FRAGMENT. A.D. 143 — A.D. 361.
(RAWL. B. 488, Fo. 4* 2.)
KKKK. Antoni[n]6 regnante1 Valentine etMarcion haere- siarchae2 producuntur [leg. agnoscuntur ?].
K. Galenus 3 medico Pergzmo geniiwj Romas proclaims habetuH.
K. Agripinftf Maxandriae episcopus annis .xii.
KKKKKKK. uii. Kl.s KKKK. Tuathal Techtmur occiss«j ert la Mai m#£ Roc/;raidhe, la ri[g] n-Uladh, ac Lind in Gabund i nDail Araidhe.
[« Tuathal Techtmar was slain by Mai son of Rochraide, king of Ulaid, at Linn in Gobann (« the Smith's Pool ») in Dalaradia ».]
Kl. Feidlimidh Reachtmur mac Tuathail Techtmair regnauit annis .ix.
K. Antoninus6 ad [fo. 4b i] duodecimum ab Urbe lapidm morbo intent .iiiiw.c.xxx.
MarcMj Antoniw^ V^rus cum iratro. Lucio Aurelio Cowodo [regnauit annis] .xix. et mense uno. Aureliwi post Partic//;^ bellum intent apoplexia7 .i. o sceith tola [« by vomiting of
1. MS. reg gante 5. Kb.
2. hernarches 6. Aristonfus
3. Gallian/M 7. i/f/^ritap opleri (see Orosius,
4. hentwr VI
7. /f/^rt I, 15).
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 7
blood »]. Hi primum aequo iure1 imperium administrtfuerunt 2 cum usque ad hoc tempus singuli August! fuerint 3 . Qui deinde contra Partos bellum admirabih'4 uirtute et felicitate? geserunt.
Ku. luilianwj Maxandriae episcopus annis .x.
Bresal mac Briuin regnauit a n-Ewai« annis .xix., qwi Loch Laigh sub'mtrauh. Cuius con'mnx Mor a ben issi adbath dia chumaidh6. a qua 7 nomwatwr Raith Mor Muighe Line [« Bresal, son of Briun, reigned 19 years in Emain. 'Tis he that went secretly into Loch Laig, and whose wife Mor died of grief for him, a qud etc.].
Kui. Persecutione 8 orta in Aissia, Policarpfus] et Pyoni[u]s fecere 9 mart^r[i]um.
Kuii. IN Gallia quoque plurimi gloriose pro Christo san- guinem I0 effudere, nee multo post uindex IX scelerum lues late multas prouincias, Italiam maxima Romamqw^ uastauit.
Montana heretecw^ cataf [r]icarwm auctor, et Tatianus I2 a quo hereisis Encratitarum T? exorti sunt.
Kiii. Kiiii. Cathair Mor cecidit la Luaigni Temrach [« Ca- thair the Great fell by the Luaigni of Tara »].
Ku. Conn Cetchathach regnauit in Temporia annis:4 .xx. [« Conn of the Hundred Battles reigned in Tara twenty years »].
K.uii. K.i. Randta on Ath cliath co chele iter Cond G#ca- thach 7 Mogh Nuadhad, cui nomen erat Eogan Taidleach, a qwo nowmatur Eoghznacht [« Ireland was divided, from the one Ath cliath (Dublin) to the other (in Galway), between Conn of the Hundred Battles and Nuada's Slave, whose name was Eogan the Splendid, from whom the Eoganacht is named »].
[In marg. Iwitium cicli]. Kl.ii. Dionysius1^ episcopus Corin- thiorum.
1. MS. hipiuw aquo lore 9. pacere
2. administraderunt 10. sangiwum 3 . funint 1 1 . iudex
4. admirabil. e 7 12. tusti&nus
5. feletitate 13. encraticarum
6. cwwaigh 14. ando
7 . q?/o 1 5 . Dionisisim//^
8. p«-cecucone
8 Whitley Stokes.
K.uii. Demetr[i]us Maxandriat episcopus ugnauit annis .xl.iii. cuius tewpore Origines ' claruit.
K.u. Ann/ .Ixxu. O feraib Muwan righe cach'la fecht co tanicC0ttn Q7cathach, ar it .uii. riga do Chruithnechaib rofol- lamnaighsed En'ww [« The kingship (was taken) by men of Munster every second time until Conn of the Hundred Battles came, for seven kings of the Picts had ruled Ireland »].
Luc[i]w5 Britania[e] rex, missa ad Eleutherium2 Romafe] episcopum epistola, [ut Christianus efficiatur impetrat].
K.ui. Anto[n]i[n]o imp^ratori Milito Assianwj Sardianwj epis- copus apologeticum ? [pro Christianis tradidit].
Kuii. Ki. Kiii. Apollinaris Assianwj H[i]erapoli cl&rus hfl- ftrtfur},
Kuii. Ku. Marcus Antoni[n]us iwfando* morbo mortuus est.
K.ui. iiiim .xl. 1. iii. Lucius Antoninus Commodus 5 post morte/;/ patris6 sui regnauit annis xiii. Hie aducvsuw Gerwanos bellum felicit^r geissit. IPse uero per omnia luxuriafe] et obsce- nitati7 mancipatwj nihil paternae8 uirtutis et pietatis simile geisit.
Ki. Tipraide Tireach regnauit a nEmuiw [« In Emain »] annis .xxx.
Kii. Irenaeus9 episcopus Lugdonensis insignis habetur.
Kiii. Comodw-j imperator capite Colossi I0 sublafto] sue imai- giniscaput ei11 iusit imponi.
Theodotion Ephesi I2 iwt^rpr^s tercius habetur.
K.ui. Cond CeYchathach occidit Mogh Nuadad a Muig Lena [« in Mag Lena »].
K.uii. K.i. Cond Cetcath^ occissus X3 est hi Tuaith Am- rois la Tibraidi Tireach la righ \J\ad dia-mairt i n-orus Con- nacht, no a n-Irrus Domnand, ut alii aiunt J4. [« Conn of the Hundred Battles was slain in Tuath Amrois bv Tibraide Tirech
1. MS. orighinis 8. prestare
2. Euleutiu;;/ 9. Hermi//5
3. apologcdicum 10. sisso
4. i//pando 11. capite
$ . Andtonius commodius 12. Teothotion effesi«
6. priusc. 13. occsissns
7. obscentitate 14. aiuint
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 9
king of Ulster on a Tuesday in... of Connaught or in Irrus Domnann, as others say »].
Art Aenfer [« Art the Lone One »] regnault annis xxxii.
Kiiii. Ku. Kui. Kuii. Comodus Lucius incomodus cunctis in domu Vestiliani J strangulatus 2 intent.
iiiiw.c.xl.iii.
K.ii. P^rtinax3 Senex regnauit mensibus .ui. Hie luliani* iumpmti scelere in P[al]atio occisswj est. Quern m^wse .uii. post quam c[o]eperat imperare Seu^rus apud Pontew iuxta Ro- mam Multiuium bello ciuili uictuw iwterfecit.
Uictor tercius decimw^ Rome episcopus datis late [li]bellis constitmt Pasca die dommico celebrari, sicut et pre[de]cessor eiw^ Eleut[her]ius a .xu. 5 luna primi mensis usque .xxi. Cuius de- cretis6 fauens Teophilwj Caesareae 7 Pala[e]stine episcopus scrib- sitaduers*tf[eos] qwi .xiiii. luna cum Iude[i]s pasca celebrant8, cum cetms qui in eodem Concilio aderant9 episcopis, sino- dicam10 ac ualde utilem [fo. 4b2] epistolam11.
K.iii. anwi iiiim.c.lx.ii. Seu^rus, genere Affer, Tripolitanw^ ab opido [Lepti], qui se ex no[mi]ne reigis quern lulianus pere- mit12 P^rtiwacem appellari uoluit, regnauit anmV xuiii.
Kiiii. Clemens Alzxandrinae eckrie prespiur et Panthenus J3 stoicus p[h]ilosophw5 in disputatione dogmatist nostn diser- tissimi habentur.
K.u. Narcissi Hierusolimorww episcopus et Teophilw5 Caes- sareensis1^, Policarpus quoque et Bachulus, Assiane prouincie episcopi, insignes habentur.
Kl. uii. P^rsecutio a Seu^ro, qwarta l6 p^rsecutio in Christ- ianas facts.. Plurimi per diu^rsas prouincias T7 inter quos Leo- nides pater Origenis mbrtirio coronati sunt.
K. Tertullianus Africane l8 eclwie episcopus clarus habetur.
1. MS. uestiliam 10. siwodaciaw
2. scrangualatzw n. ep.alem
3. Pertimax 12. uullus funat
4. iuilanw^... sce!6re 13. pantim//^
5. ante .xiiii. 14. in«dispu«tati6 dogmatiss
6. de credis 15. cessariensi/w
7. cexaria 16. quart6
8. selebrant 17. prouinchias
9. eodeim consilio erant 18. T«-culian«j aferme
io Whitley Stokes .
Kl.ii. Origines Alzxandriae studiis1 eruditwr.
Kiii. Simmachus interpres quarts cognoscit//;-.
K.u. Hoc anwo Leonidew interftctam atii aiunt2.
K.ui. K.uii. K.i. P^rpetua et Felicitas apud Cartaginew bes- tiis 3 deputate sunt nonis Marti[i]s.
K.iii. K.iiii. Ku. Kui. Kii. K.iii. Menses efficiunt4 hunc annum 5.
Clodio6 Albiwo, qwi se in Gaillia Cessarem fecerat, Lugduni7 intertecto Seu^rus in Britan[n]6s bellum transfert8; ubi [ut] re- ceptas prouincias9 ab incursione barbarica faceret10 secu- riores, magnum firmissimumque IJ uallum creb[r]is etiam tuir- ribus comm[un]itum per .c.xxx.ii. miliapassuum amairi usque ad mare deduxit: qui Eboraci (.i. Caere ebroc) morbo obit.
Ogaman mac Fiatach Find regnauit a n-Eamuin [« in Emain annis12 xii.
.iiiim.c.lxix.
Kl. iiii. Aurailiwj Antoni[n]w^ Baissian^ filius Seueri idem- que Car[a]calla dictus est regnauit annis12 .uii. qui de nomine uestiss in tempore illi[u]s iwuenti Car[a]calla dictus est.
Kl. iiii. Alexander episcopus Cappadociae1^ cum desiderio sanctorum T4 locorwm Hierusalem uenissetx5, uiuente adhwc Narcisso eius l6 urbi[s] episcopo persenilis etatis uiro J7, ipse ibi l8 ordinatwr episcopus, Domino ut id fieri deberet X9 per reuelatio- we[m] monente.
Cath Chind Abrad ria macczib Aililla Uluim 7 risna tri Chairpn .i. ria nwcaib Cowaire maic Moga lama, for Lugaidh Mace con 7 for desc^rt Erenn, a torchair Nemidh mace Sraibciwd, ri Erand, 7 Darearadruth Dairine. Docher Dareara la hEogan mac A1M10, 7 docear Nemeadh la Cairpri Rigfota, 7 is andsa
1. MS. Originis... statonis 11. frimisimumqtie
2. aufnt 12. ando
3 . felecitus apr. partagin. besstiis 1 3 . capadocio
4. effisiunt 14. scotoruw
5. andum 15. uenisit
6. cloidhio 16. est
7. lugdanensi 17. uiso 7
8. transferal 18. ibe
9. refc.as prouinchias 19. dekrad io. Ab incarnat.one barbiricca fa-
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 1 1
chath-sin dobacaighedh Mac con la Coirpr^ Muse no la hEogan mac OiMltf don rindcne .i. do sleigh AiMl#.
[« The Battle of Cenn Abrat (gained) by the sons of Ailill Bare-ear and by the three Carbres, that is, by the sons of Co- naire son of Mugh lama, over Lugaid Mac con and the South of Ireland, wherein fell Nemed son of Srabchenn, king of Erann, and Darera, the buffoon of Darine. Darera fell by Eogan son of Ailill, and Nemed fell by Carbre of the long fore- arm ; and 'tis in that battle that Mac con was lamed by Carbre Muse, or by Eogan son^ of Ailill, with the r indent, that is, with AililPs spear »].
Kl. uii. In [IJericho qwinta editio J diuinarum scripturarum2 i/menta est, cuius auctor non apparet3.
Kl. i. Tertullianus4 Afer, centwrionis proconsularis filius, omnium eclesiarum 5 [sermone celebratur].
Kl. ii. Heracleus6 Ahxandriae episcopus annis .ui.
K.iiii. K.u. Antoni[n]wj Car[a]calla inter Edisaw et Carrhas7 occiswj est a Parthis8 .iiii.w.c.lxx.
Kl. Opil[i]us Macrinus9 praefectus praeton, cum filio Dia- dumeno; cum quo imperiuw iwuasit, regnauit anno uno, quo ambo militari10 tumultu apud Archilaidem " occisi12 sunt.
Abgar/w J3 uir sanctus regnauit Edisae, ut Affricanw^ uult.
Cath Muighe Mucruma dia dardain ria Lugaidh Mac con, a torchair Art Aenfear mac Cuind Chetchatha/^ 7 .uii. mate Ailella Uluim. Lugaid Laga robith Art a Turlach Airt. Bende Brit immorro robith Eoghan mac Ai//lla. Ailii aiuntT4 Lugaid Mac con post hoc bellujw in Temporia regnase [annis xuiii] uel xxx. ut alii aiunt.
[« The Battle of Mag Mucruma on a Thursday, (gained) by Lugaid Mac con, wherein fell Art Oenfer son of Conn of the Hundred Battles and seven sons of Ailill Bare-ear. Lugaid
1. MS. editia 8. parthir
2. scribtarum 9. I. marcinw5
3. appared 10. mili atri
4 . Terculiamw 1 1 . acilla
5. eclinaruw 12. occisus
6. Heracleis 13. Abagnw
7. carpasciw 14. auint
1 2 Whitley Stokes.
Laga slew Art in Turloch Airt. But Benne the Briton slew Eogan sonofAilill. Alii aiunt etc. »].
Cormac Ulfata \\iia Cuind [« Cormac Longbeard, grandson of Conn »] regnauit annis xlii.
Marcus Aureliwj- Antonhmr1, qui fuit sacerdos Eliogabali tewpli, regnauit annis .iiii.
In Palaestiwa Nicopolis, quae prius2 Em[m]aus uocabatwr, urbs condita est, legat[i]oms [industriam] pro [MS. post] ea sus[ci]piente Iulio3 Africano scriptore4 temporuw. Hoec est Em[m]aus <\uam Dominuspost resurrectionem 5 suo ingress[u], sicut Lucas narrat, sanctificare6 dignatus est.
[fo. 5a i] Kl. ii. Hipolitw.? episcopus, rnwltorum condhor opusculomm temporum cawonem quern 7 scripsit hue usqw^ pmluxit, qui etiam decinouenalem pascha aVculum repmens Eusebio qui super eodem pascha decinouenalem c/rculum com- possuit, occasioned dedit8.
K.iii. Sexta [editio Scripturarum] inuenta est Necapoli. Sa- pellius [leg. Sabellius] heresiarchw^ onus est.
DionisiuJ episcopus Maxandriae annis xuii.
K.iiii. Aengw^ Gaibnenn mac Fergw^a Gailine regnauit a n- Emaiw [« in Emain »] annis 9 xu.
Marcw^ Auriliw^ militari I0 tumultu cum matre sua occissus est.
Ku. Kui. iiiiw.c.lxxxuii.
Kl. Aurilius Maxander uigesimw^ primw^ ab Augw^to reg- nauit annis11 .xiii. Hie in [Mamjmeam m^rem suam unice pius12 fuit et ob id omnibus amabilis.. qui Xerxew P^rsarum regemI3 uicit.
K.uii. Urbanus Rome episcopus multos nobiles ad fidew Cbristi et martir[i]um p^rduxit.
K.i. Origines J4 Alaxandriae immo toti orbi clarus habetur1*.
1. MS. minus 9. an^o
2. palistiwa necapolis q«i primus 10. militaire
3. luliuo ii. anno
4. scribtore 12. .uiii. cepius
5. ressurect.onew 13. regi;»
6. sci. facer 14. Originis
7 . qui 1 5 . hentttr
8. occisionew detit
34"
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. i j
Deinde Mammea J mater Alaxandri audire 2 euw curauit, et ad Antiochiam accituw suwmo honore habuit.
Rome insignis3 Al&mus Treuirensis4 habetur.
Kl. Cath Granaird ria Cormuc hua Cuiwd for Ulltaib. Cath Medha for Condacbto. Cath Anaeith. Cath Cind doire. Cath Sritha for Ultu. Cath Sligedh Cuailghne,
[« The battle of Granard (gained) by Cormac grandson of | Conn over the Ulaid. The battle of Mid(?) over Connaught. The battle of Anaeth(P). The battle of Cenn doire. The battle of Srith(?) over the Ulaid. The battle of the Road of Cuailgne. »] J
K.iii. Cath Atha Beitheach. Cath Ratha dume.
[« The battle of Ath Bethech. The battle of Raith duine. »] \
K.u. Cath Chuile Tocuir fothri, 7 tri catha a nDuibfidh.
[« A battle of Cuil Tochuir thrice, and three battles in \ Dubfid. »]
K.ui. Cath Allamuig 7 .uii. catha Eilliwe.
[« The battle of Allamag and the seven battles of Eilline. »] \
Kl.uii. Cath MuigheTecht. Loingeas mor Cormuic maicMrt tar magh rein fri re teora mbliadan.
. [« The battle of Mag Techt. The great fleet of Cormac, son qf\Ar_t, over the sea-plain for the space of three years. »]
K.i. Ceit^ri catha for Muteaiw la Conwac. catb Berre. catb Locha Lein, cath Luiwnigh, cath Gr^ne. For Muwain beous, o^^Clasaigh, ca^Muirisc, catb Ferta a torchair Eochfl/dTaeb- fada mac Aililla Uluiw, catb Aird cairn. Ocus orgaiw na n-ingen isiw Claenferta a Temraig la Dunlang m^c n-Enwa Niadh, rig Laigean .i. xxx. rigingen 7 cet ingen la gach n-ingin dib .xxx ar .ccc. uile sin. Da righ dec robith Cormac iarow do Laighnib ar galaib aentir, 7 fonaidm na boruwa como tormach lais.
[« Four battles gained over Munster by Cormac : the battle of Berre, the battle of Loch Lein, the battle of Luimnech, the battle of Grian. Over Munster also, the battle of Clasach, the battle of Muiresc, the battle of Fert, wherein fell Eochaid Long- sides, son of Ailill Bare-ear, the battle of Ard Cam. And the slaughter of the maidens in the Cloenferta at Tara by Dunlang
1 . MS. Dein;zde mame 3 . insigne
2. audiri 4. treuiruiris
14 Whitley Stokes.
• son offinna Nia, King of Leinster, to wit, thirty royal mai- ; dens, and a hundred girls with each of them, thirty and i three hundred (rectius 3000) in all. Then Cormac slew in I single combat twelve kings of the Leinstermen, and fastened the boroma (« tribute ») with an increase. »]
Kl.ui. Cormuc hua Cuind d'athrighadh o Ulltaib. \ [« Cgrmagi grandson of Conn, was dethroned by the Ulaid . »]
K.iiii. K.u. K.ui. Aureliwj Alaxander apud Moguntiacum I militari tumultu interiectus est.
Paul//j herimita natus est.
K.i. MaximhiMJ regnatiit annis .iii. Hie zduersus ecclesiarww2 sacerdote"s et clericos 3 .i. doctores4, persecutionem exercet, et maxime contra christianam Alaxandri, cui successerat 5, et Mammeae6 matris eius familiam, uel praecipue propter Ori- genem pr^speterum.
K.u. Fiacha Araidhi regnauit a n-Eamuin [« in Emain »] annis 7 .x.
K.iii. Pontianus et Anteros8 Rome urbis episcoipi marterio coronati sunt, et in cimithmo Calixti sunt sepulti.
Maxima episcopus Alexandria* annis .xuiii.
Bellum9 oc Fothaird Muirthemne. memaidh10 re Corwac hua Cuiwd 7 re Fiachaigh Muillethan righ Muwan for Cruith- niu 7 for Fiachaigh Araidhe, uloiet ipse cecidit, ut alii aiunt11. j [« A battle at Fothaird Muirthemne, in which Cormac grandson of Conn, and Fiacha Broadcrown, king of Munster, routed tKe~Picts and Fiacha Araide, ubi etc. »]
Maximinw^12 primus ex militari corpore absq/^decreto^ se- n&tus imp^ratorI4 efectwj, Christianas persecutus a Pupiano in Acqwilea ciuitatex5 occisus est.
iiiiw.c.x.ui.
Kl.iiii. Gordianwj imp^rat annis16 .ui.
1. MS. Arailiw^... mogantiacuw 9. Bellow
2. eclinan/w 10. muirrtemne. mebuigh
3. cleiricwj 11. ibse... auint
4. docteros 12 Machimin/w
5 . sucerunt 1 3 . decredo
6. meawea 14. imptratur
7. ando 15. ciuin
8. A.nter\iis 16. an/zo
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 1 5
Africans inter scriptores ecclesiasticos J habetur, qwi in chronicis2 (\nae scripsit refert3 se Alzxandriam properare [H]eracl[i]e opinione4 celeb#rima prouocatuw, quern et in diui- nis et in p[h]ilosophicis [studiis] atque omni 5 Graecorum [doc- trina] instructissimuw fama loqueretur 6.
K.uii. Origines in Cesaria Palaestinae? Teodorw/w cogno- mento Gregorium et Athenodorww8 adolescentulos fratres Ponti9 postez nobilissimos episcopos diiuina philosophia [fo. 5*2] iwbuit10.
K.i. Fabianwj- testimonio " Spiritus m specie columbe super caput ipsius discen[den]tis Rome episcopus ordinatwr, liquet [leg. licet] de Zeuer'mo hoc uerius aff/rmant.
K.ii. K.iiii. Gordianus fraude Pilipi praefecti interkctus est.
KiiiL iiiiw.cc.iii.
In marg. : iwiciuw cich'.
Kl. Pilipi pater cum filio suo Pilipo regnauit annis I2 .uii. Hie primus imp^rator^ omnium imperatomm christianus fuit.
K.ui. Kuii. Origenes adu^rsas qwmdamH Celsum Epicu- reum X5 p[h]ilosophum, qui contra, nos libros conscripserat, octol6 uoluminibwj" responwdit, quiut breuit^rdicam, tarn scri- bendi sedulwj fuit ut Hi[e]ronimw.$- qwodaw loco .u. milia li- b[r]orum eius manu J7 se legise memiwerit.
Post tertium l8 Pilipi annum X9 millesimwj a #wdic[i]one Ur- bis Rome annwj" explet/w est. Ita magnificis ludis augustissi- mus 20 omnium praeteritorum 2I hie natalis znnus a22 Christizno iwp^ratore celebrate est.
Fergas Duibdetach [« Black-toothed »] regnauit a nEamuin [« in Emain »] cum duobw^ fratribus .i. Fergus
i . MS. scribtoires eclinasticos 2 . cronicw 3 . scribsit refer unt 4. opiniano 5 . antoniuw 6. lo quatz^r 7. palistina. Pales 8. cognammto Gr/goriaw 7 athi- nedoruw 9. Pontio 10. i;;/puit 1 1 . testimoma |
12. n- 14. 15- 16. "7. 18 T9- 20. 21. 22. |
anno m/peratur qaendum epicor?/;;; libross ro^scripserunt act6 annus wcum magnific//5 laudis augustinw^ prfl^tmorum e |
1 6 Whitley Stokes.
[« Longhaired »] et Fergus Caisfiaclach [« of the Twisted Teeth »], q//i B6t fo Breagaib [« Fire throughout Bregia »,] regnauit annis .iiii.
K.u. K.iii. Teasbaidh Chormuic hut Chuind fri re .uii. miss. [« Absence of Cormac, grandson of Conn, for the space of se- ven months »].
K.iiii. Aithrighadh Corwuic hui Cuind oUlltaibiarow. Cath Crinda Bregh ria Corwac 7 ria Tadhg mac Cen mate Ai//lla Ulf//m conz trichaid righ 7 cons. .1. cathmiW 7 cowa sluagh diairmidhi arcena 7 ria Lugaidh Lagha mac Mogha Nuadhat, for Ulltaib, a torcradar na tri Ferghais .i. Ferg«5 Foiltleab//r 7 Fergus Casfiaclach 7 Fergus Duibdetach, lasiw n-aenoclach, la LugfljW Laghai, co tuc lais a tri cindu, coro taiselb do Cor mac a n-eraic a athar .i. Airt maic Cuiwd robith-sow a Muig Mu- craime, 7 robris Tadg .iiii. catha isin aen 16-sin .i. cath COHSL- chaigh 7 cath Sithbe 7 catb Dro;wa Fuaid 7 cath Cairn Eolairg. LArsna cathaib dobreath [do] Tadg an ni dotiw/chillfid a carpad do Muig Bregh o ro memaidh l in cath co haidhchi. IS edh did in dothimchill, tfiucha cet Qan^r^/a .i. o Glaiss Nera co Cnoccaib Maile Doaigh ic Abuiwd Life.
[« The dethronement of Cormac, grandson of Conn, by the Ulaid then. The battle of Crinna in Bregia gained over the Ulaid by Cormac and by Tadg, son of Cian, son of Ailill Bare- ear, with their thirty kings, and their fifty battle-soldiers, and their countless host besides, and by Lugaid Laga, son of Mug Nuadat, wherein fell the three Ferguses, namely, Fergus Long- hair and Fergus of the Twisted Teeth and Fergus the Black- toothed, by a single warrior, Lugaid Laga, who brought their three heads and displayed them to Cormac in compensation for his father, Art son of Conn, whom he, Lugaid Laga, had slain on Mag Mucraime. And Tadg broke four battles in that single day, to wit, the battle of Conachach and the battle of Sithbe and the battle of Druim Fuait and the battle of Cam Eolairg. After the battles, there was given to Tadg so much of the plain of Bregia as his chariot would surround from the gaining of the battle till night. 'Tis this, then, that it surround-
i . MS. mebuigh
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 17
ed, the cantred of the Cianachta, that is, from Glass Xera to the Hills of Mael Doaid at the river Liffev »].
K.u. Ross mfldmchadha Tcgnauita. n-Emai«[« in Emain »] anwo uno.
Duo Pilipi, pater scilicet el filius x, militari2 tumultu et fraude * Decii, quamuis 4 diufrsis locis, interfecti [sunt].
In marg. .iiiim.cc.uii.
Decius anno uno et m^nsibus trib«5. Hie cum Pilipos, pa- trem [et filium] int[er]feciset, ob odium $ eorwm in Christianas p*rsecutionem mouet, in qwa Fabianus in Urbe [Roma] mar- tirio 6 coronat/tf 7 sedem sui episcopztus Cornilio deriliquit, qui et ipse martirio8 a Decio coronatus est.
Aengus Find mac Fergusa Duibdetaig regnauit a n-Emain \ [« in Emain »] anno uno9.
Alexander Hiresoh"mor«m episcopus ap«J Caesaream10 et An- tiochie Babilas " interficiuntwr. Ho^c I2 p^rsecutio, ut Dionis- siwj Alexandria* episcopus refert, non ex praecepto imperatoris suwpsit exordium, sed1* an/w, inqwit, inrigroprincipalia prae- uenit edic/a minister demonuw, qwi dicebat«r ** in ciuitate nos- tra diuinus1^, sw/jerst[it]iosuw contra [nos] exagitans uulg«j.
Sanctus Antonius monac//j Eighipto dicittir exort«j.
Deci/w cum filio suo a barbaris l6 OCCISMJ est.
Cath Crinwa Frigabuil ria Cormac hua Cuind for Ulltaib, ubi cecidit Aeng«j Find mac Fergwja Duibdhetaig co n-ar \3\ad.
[« The battle of Crinna Frigabuil gained by Cormac^gra: son of Conn, over the Ulaid, wherein fell Oengus the Fair, son of Fergus the Blacktoothed, with a slaughter of the Ulaid »]. »
K.i. iiii.m.cc.uii.
Rl. Gallwj1^ cum Volusiano18 filio suo regnauit anifwx9 .ii.
1 . MS. filios 1 1 babillis
2. militairi 7 12. Hafc .h. 3 . fraudi 13. std n.
4. amis 14. decebatwr
5 . odiam i > . nr. duma
6. orbe... mairtiro 16. ab arbairis
IS. inserts fst 17. Galli/w
8. raanino 18. uolluisian6
9. In ibe. MS. wxt after Duibdetaig 19 anno 10. cessaruw
Revae Cclliqut, XV J.
1 8 Whitley Stokes.
mensibus mi. Huius impmi Dion[ys]ius Maxandriae antistes eclesiae ita meminit: at1 ne Gallus quidem2 malum Decii aw/ uidere 3 potuit, zut cau^re, sed in eundem lapidew offen- sionis iwpegit4 : cuius cum regnum floreret 5 iwitio, et cuncta ei ex sentmtia cederent6, sanctos uiros qm pro pace reigni eius [fo. 5b i] Deo sum[m]o supfpjlicabawt persecutus est, cum qui- ts et prospeiritatem suam fugauit et pacem.
Feargs Fogha m^Fraechair regnauit a n-Emain annis7 .Ixxu. [Fergus Fogae, son of Fraechar, reigned in Emain 75 years].
Origines .Ixx. etatis sue anw0 non ad integrum impleto de- functs est, et \n u[r]be Tiri sepults est.
Cornelia 8 Rome epis^w^ rogatw^ a qwadam matrona 9 Lu- cina corpora zpostolorum de catacumbis10 leuauit noctu, [et] possuit corpus Pauli uia Ost[i]ensi ubi decollate [est], Petri autem corpus iuxta locuw ubi crucifixwj [est], inter corpora11 sanctorum epw^orum in templum Apollinis I2 in monte Au- re[li]o in Vaticawo Palatifi] Neroniani, ttrcia die lulii J3.
K. arw. K.ii. K.iii. Galls Host[il]ians cum filio suo Volu- siano ab Emelpano] occisss estJ4. Emeleans tertio^ mense iwuase l6 tirannidis extincts J7 est.
INdarba Uladh a hEriwd a Manaind la Corm#c hua Cuiwd. as de ba Cormac Ulfada dia rochuir Ultu a fad.
[« Expulsion of the Ulaid from Ireland into Mann by Cor- mac, grandson of Conn. Hence he was called Cormac Ul-fota, since he put the Ulaid afar (i fot). »]
Nouats, Cipriani episcopi pra^spit^r , Rowam l8 ueniens, Nouatianaw haeresim J9 condidit.
K.u. Duo iwp^ratores 20 creati sunt simul.
1 . MS. antistis eclina ita menimit 1 1 . corpora oc usque ad 12. Apollonis
2. pridem 13. the MS. has here: m^zsis eficiunt
3 . uideri hunc anum. 4 ofinsionis iwpedit miwabeo can 14. sunt
fegad etir 1 5 . tm:ia
5. plorerit 16. inuasi
6. cederunt 17. exteriat//5
7. an;/o 18. rowani
8. Coroneliu/« 19. nouatianuw heressiu;;/
9. quadam matrone 20. iwperatorefs 10. cata cumbas
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 19
.iiii.m.cc.xxii.
Valerianwj in Retia ab ex[er]citu Augustus appellate est: Rome autem a senatu Galliano1, mius Valeriani emjdem, Caesar2 create est. Mawsit in regno Gallienus iwfeliciter an- nis* .xu. et Valerianus4.
Cipriani 5 Cartagiwensis episcopus, emus doctissima 6 extant opuscula, martir[i]o apud Cartaginem coronatus est. Cuius uite et passioms uolumfw? egr^gium reliq//itPonti[u]s [diaconus eius, qui usque ad diem passionis eius] cum ip.ro exilium8 swjtinuit.
Kl. ui. Valerians persecutione9 in Christianas commota I0 statim a Sapore11 Persarum rege12 captus estJ3, qui ignomi- n[i]osisima apud Persas seruitute1* omsenuit, hoc officium, do- nee uixit, sortitus, ut [ipse] acclinis humi J$, regem superas[c]cn- surum in equum non manu [sua] sed dorso a[d]tolleret, ibi- que l6 luminibws orbatw^ est.
Teonas episcopus A\a\andriae praefuit annis .xix.
Kl. uii. Gothi Graeciam J7, Macidomamq^ et Assiam Pon- tumque depopulantur18.
K.i. Guin Chellaigh maic Cormaic 7 marbad Setna maic Blae maic rechtaire na Temrach, 7 suil Cormaic hui Cuind do brisidh d'aen forgum la hAengwj m#c Fiachach Siiighi maic Feidlimthe Reehtmuix. \Jnde Aengus Gaebuaibteach dictus [est]. Robris iarom Cormac .uii. catha forna Deisib, conns- fai[d] a Mumam 7 coro tafuind assa thir.
[« The slaying of Cellach, son of Cormac, and the killing of Setna son of Blae, son of the steward of Tara, and the eye of Cormac, grandson of Conn, was broken with one spear- thrust by Oengus son of Fiacha Suigde, son of Fedlimid Recht- mar. Hence he was called Oengus of the Dread Spear. Then
1 . MS. gallianws 1 1 . sopore
2. sesar 12. rego
3 . gallianzw mfelicister andis 1 3 . Here the MS. inserts persecutiwo
4. Here there seems a lacuna. .uiii.
5. MS.: Apnamw 14. persass senectute
6 . doctrina 1 5 . sorditw^ ut adchiinis $wn
7. uolumenstts 16. dorrsu atollerati biq?^
8. exilium 17. mgreciuin
9. Uelerianw^ persecutiwo 18. depupulandtz^r 10. motato
20 Whitley Stokes.
Cormac routed the Desi in seven battles, and sent them into Munster, and hunted them out of his country. »]
Kl. ui. Cormtfc hua Cuind Cetchathaig do ec a Cleiteoch dia-wairt iar leanmain cnama bratam ina bragaid. No as iad na siabra ron-ortadar iarna brath do Maelcenn dfcii o nar'cred Cormac do.
[« Cormac, grandson of Conn of the Hundred Battles, died in Cletech on a Tuesday, the bone of a salmon having stuck in his throat. Or it was the elves that destroyed him after he was betrayed by Maelchenn the wizard, since Cormac did not believe in him. »]
K.iiii. Cairprg Lifeochair regnauit annis .xx.u.
Gallienus J Gallo Valeriano terntus pacem ecclesiis 2 red[d]it.
K.u. Teodorwj, cuius super meminimus 3 cognomento Gre- gorius, Neocaesareae 4 Ponti episcopus, magna uirtutuw* gloria. claret, e quibus unum est, quod6 montew precibus mouit ut locus [ecclesie] tonstruende sufficeret7.
K.ui. Zefam/j et Sixtus 8 martirium paissi stint.
Kl.i. Kl.ii. Cairpre Lifeochair robris .uii. catha a[c] cosnum c^rt Laigen for firu Mumun.
[« Cairbre Lifechair, in defending the rights of Leinster, routed the men of Munster in seven battles. »]
K.iii. Kiiii. Ab init/o mundi u.w.cc.cc.lx.i. iuxta .Ixx. [In- terpretes,] secundum uero Ebreos .iiiim.ccc. Ab Ittcarnaft'ooe autem .cc.lx.uii.
K.ui. Kiiii. Ki. Gallienus 9 cum rem publicam10 deseruisset, ac Mediolani II libid'mibus iwse[ruiret,] occistis est.
.iiiim.cc.xx.ui.
Kl.ii. Claudia regnauit anno uno mensibus .uii. ISte Gothos iam per annos .xu. Hiliricum Macedomamqw^12 uastantes su- perat, ob quoe in curia clepeus [ei] aureus et in Capitolior3 [fo. 5b 2] statua X4 aurea collocafta] est.
i. MS. GallanM5 8. sicxstus
2 . facem ecclinis 9 . Galliano
3. meirmus 10. puplicuw
4 . Gregoiris neocessarf 1 1 . meolaine
5. uirtutim 12. maddomamus que 6 e quibM5 uel q«i 13. capituo
7. sufiserat 14. statuo
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 21
Marciondisertissimwj1 Antiochene eckrie praespiter, quip[p]e qwi in cadem urbe retoricam docuerat, aduersus Paulum de [SJamusathe, qui An^'ochie prespher, dogmatizabat Christum cow[m]unis nature homiwem tanttim fuisse 2, accipientibw^ no- tariis3 disputauit, qui dialogs usque hodie extat.
Claudius dolore apud Sirmiuw4 moritwr, post quern {rater eius Quintillus xuii diebw^ qui s interfectus est.
iiiim.cc.xx.uiii.
Kl.uii. Aurilianwj regnauit annis .u. m^sibwi .ui. Hie cum p^rsecut/owem adu^rsuw/ Christianos6 mouisset, iulmen7 ante e[u]m magno pauor[e] circuwstantium ruit : ac non multo post a militibw5 occis//5 est iteneris medio quod inter Gwstantino- polim8 et Heracleam est, stratae9 ueteris lo[cus] Cenof[r]o- rium ap[p]ellatwr .
K.u. K. sexta feria. Eutichianus I0 Rome Qpiscopus maruVio coronatttj, in cymithmo Calixti sepelitur, qui11 etipse .ccc.xiii. martires manu sua sepiliuit.
K.ii. Petrus Alaxandriae Qpiscopus anmV ...
K.iiii. Find hua Baiscne decollates est o Aichleach mac Duibdrenn 7 o maccaib Uirgrend do Luaignib Temrach oc Ath Brea for Boind.
[« Find, grandson of Baiscne, was beheaded by Aichlech, \ son of Dubdriu, and by the sons of Uirgriu, of the Luaigni of Tara, at Ath Brea on the Boyne. »]
K.u. iiiiw.cc.xxx.
K.ui. Tacitus teignauit mensibus .ui. qwo apud Pontum oc- ciso I2 obtenuit Florian/^ imperium diebus .Ixxx.uii., qui in Tarso interiectus est.
Anatoli/^ nat/one Alaxandrinus, Laudacie Sirie episcopus, philosophoruw disciplinis J3 crudity plurimo sermone cele- braturJ4. Cut us ingeni magnitude X5 de libro quern super pasca
1. MS. Marsion dfosertissimt/s 8. cowstantfnopolum
2. dogmastizabat... fuissi 9. quos utea
3. notairis 10. eutitiamw
4. firmuw 11. sepultwra <) . qwintillum xundiebw5 ui. hie 12. occisio
cum 13. discipulus
6 xp.iamw 14. celebrate
7 . flum^ 1 5 . magnituto
22 Whitley Stokes.
cowposuit, et de x. libris arithmetice institutionis x, potest ap^rtissime cognosci.
Iwsana Manic[hae]6rum haeresis 2 oritur.
iiii.m.cc.xxx.
Kl.ui. Probus regnauit znnis .ui. mensibus .mi. Hie Gaillias a barbaris iam iudum occupatas 3 per multa et grauia pradia, deletis4 tandm hostibus ad perfe[c]tu« liberauit*.
K.uii. Secundo buius anno, ut in cronicis Eusebei legimwj6, iuxta Anteocheiw .ccc.xxu. annus7 fuit, iuxta Tirios .ccc.ii. et iuxta Laudacenos .ccc.xx.iiii. iuxta Edessenos8 .dl.xxxuiii., iuxta Ascolonitas .ccc.lxxx. secundum Ebreos iwitium .Ixxx.ui. iubilei9, quod sighnificat .iiiiw.cc.l.
K.i. Kii. Archelaus Mesopotamiae10 episcopus libruw dispu- tat/onis sue quam habuit aduersus Manicheum exeuntew IJ de P^rside, Siro sermone composuit, qwi translatus a Graecis ha- betur a mul[t]is.
K.iiii. K.u. Probuszpud Sirmium " in twrre, [quae uocatur] Ferrata J3, a militibw^ occiswj est.
iiii.m.cc.xxx.uiii.
Kl. CArus Narbonensis cum fih'is Carino et Numeriano J4 tegnauit anww .ii.
Gauiwj Romane ecclwie episcopus fuilget, qwia Diocletiano x* postea. martirium p&susest. Pierius l6 pm^spiter Maxandriae urbis sub Theone J7 episcopo eiusdem ciuitatis florentissimae l8 po- polos docuit, et tantamx9 sermonis diuersorwrnqw^ tractatuum 20, qwi us^w^ hodie extant, iwuenit eligantiam, ut Origenes 2I iunior uocaretwr: uir parcimonie 22 et uoluwtarie paup^rtatis appe-
1. MS. libriss airit medice institu u. exaunatew conis 12. firmura
2 . hereissis 1 3 . ferreta
3. barbarisaw iuduw occupatus 14. carowio aff . 7 numeri«6 4 delitis 15. diaclito/?e ud tiano.
5. liberator. Manicheon/w heiri- 16. PiUeri«5
seis orit/<r. 1 7 . deona
6 legamus 18. plorentisime
7. andus 19. tanti
8. edditcenos 20. traccatutuw
9. uileli . 21. origi/ncs 10. Arsilaus Mesopotamia 22. parcimiowe
A-o
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 23
titor I, qui post p^rsecutionem omni 2 tempore uite Rome uersatus est.
K.uiii. Carus postquam de P^rsis 3 triuwp[h]auit, uictor circa Tigridew castra ponens, ictu fulminis concidit 4. Nume- rianus fiiius eiusdem Can, ab oriente rediens, fraude* Apr! soceri sui occissus est.
Coirprtf Lifeochair cecidit 6 a cath Gabra Aithle la Seniach \ mac Fir chirb do Fothartaib .iiiiw.ccl.uiiii.
[« Carbre Lifechair fell in the battle of Gabra Aithle (leg. j Aichle ?) by Seniach son of Fer Cirb of the Fothairt, A.M. 1 4259. »]
Kl. ii. Dioclitiano cumHerculio? Maximiano, quern Diocli- tianus prius Cessarem et Augustum fecit8, regnauit annis .xx. Car[a]usiwj sumpto regno [et] purpura Britan[n]ias occupamt. Narseus? rex Persarum orienti bellum [fo. 6a i] intulit. Quin- [que]gentiani Africam infestauerunt10. Achilleus Egiptum ob- tiwuit, ob quae Cowstantius et Galena Maximinus11 a Diocli- tiano Caesares I2 in regnwm [ad]sumuntwr.
K.iii. Galerius f/l/am Dioclitiani Valeriam uxorem accepit1?.
Fiacha^ Roibtine regnauit a Temrflf^ [« in Tara »] annis \ .xxuii.
K.iiii. Constantino priuigna/wHerculiiI4 Teodoramaccepit1*, ex qua postea sex filios l6 Cowstantiwi frames habuit.
K.ii. Ho^ tew pore Georgia apwd Diocletianuw X7 passus est} et iwtra .xxx. dies .x.iiii millia Christianorum passa18 [sunt].
K.ui. K.i. Kii. Cath Duiblinde re Fiachaigh Sraibtiwe for Laigniu, 7 tri catha a Sleib Tuadh, 7 cat[h] Smetire 7 cath Ciarmuighi.
[« The battle of Dublin (gained) by Fiacha^ Srabtine over )
1. MS. apeditor 10. afncanf inuersaumint iwuas-
2. primo p^rsecucon mon tauerunt
3 . dispt'rsis 1 1 . maxemfanus
4 . carrta fones icta pluminis con- 1 2 . cesairis ditid 1 3 . ualerium
5. fraudi 14. praeuignam ercuili
6. cecisid 15. accepid
7. hierculuo 16. rex plos.
8. fecid 17. datianuw
9. Narsenis 18. papa
24 Whitley Stokes.
the Leinstermen, and three battles at Sliab Tuad, and the battle of Smetire (?), and the battle of Ciarmag. »]
K.iii. K.iiii. K.u. Post .x. armor per Asc[l]epi6dotum prefec- tum praeton[i] Britan[ni]ae recept[a]esu nt.
K.uii. Constantino et Galerio et MaximianttJ Caesares assumuntur l in regnwm.
K.i. Dioclitiano primus gemmis uestibo calciammtisqwe inseri 2 iusit, duw sola p«rpura retro principes uterentur3.
Kl.ii. Kl.iii. K.iiii. K.ui. Constantino .xui. anno impm[i], summaemansuetudinis4£/ ciuilitatis uir, diewobi[i]t Eboracis.
K.uii. K.i. K.iii. xix. anno Dioclitiani6. Dioclitiano in Oriente7 diuinis libris adustis8, Maximiano Hercolifujs in Occidente uastari eclesias et affligi9 intei&ciqut Christiznos praecipiunt.
K.iii. Secundo I0 anno p^rsecuc[i]onis Dioclitianus Nicome- die", Maximiano Hercoli[u]s Med[i]ola[ni], iubente Diocli- tiano I2 una die purpuram J3 simul deposuerunt J4. Attamen X5 coepta semel p^rcicutio usque ad .uii. Gwstantini an[n]uw ferule non cessat. Constantino et Galerio Agw^ti imperium inter se diuiserunt. Haec persecutio tarn crudelis l6 et crebra fla- grabatx7 ut iwtra unum mensem .xiiii. millia martiruw pro Christo passa l8 inueniantwr. Nam1? [et] ociani limbum trans- gressa20 Albanum, Aaron et luilium Pntanie, cum ali[i]s plui- ribo uiris ac femmis felici cruore dampnauit. Passo est hac p^rsecucione Pampilio praespiter, Euseni Cesariensis episcopi necesariwj, cuius ipse uitam tribo libris compre[h]endit. Pas- sus est tewpistate Petro Ahxandriae episcopus cum plwribo Eigipti episcopi s, cui successit Achilleus21 episcopus in Alaxan- dna anno. Luciano q«oq«^ uir morib/« et cominentiz et eru-
1. MS. cessari«j assu;;/antur 12. dioclitiono
2. gemuj... anseri 13. purporu;;;
5. netro principens uterenter 14. disposuerunt
4 . suwea mansuentudmis i $ . Actamen
5 eborati 16. cruteli?/5
6. diocliatfani 17. flangbat
7. inuiriante 18. passi
8. aduerstis 19. Inter iam
9. ecli'nas 7 aflighi 20. tmnscresa 10. secitndu 21. aceillis
1 1 . dioclitianis iwcomidie
L\
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 25
dit/one, pr^cipu[u]s Antipcheniu praespiter, passus £tf . Timo- thewj q«0qM0 Rome passw^ erf .x. kalendas Julias '.
TVcio anwo persecua'onis, qwo e/ Cowstanti^ obiit, Maxi- mus2 ef Seuer«.f a Galerio3 Maximiano Cesares facri sum, quos ita posuit, Maximum scilicet in Oriente et Scutum in Ita- lia, ipse in Hilirico consti[tu]tus est. Cowstantius obizt4.
K.u. Anno ab Urbe condita milleisimo sexagessiwo 5 primo Cowstantinw^ .i. imp^rator .xxxiiii. ab Agusto, Cowstantii6ex concubina 7 Elina fjl««s, in Britania create imp^rator regnauit annis .xxx.ii. et m^wsibw^ .ix. Hie cum elephantmo morbo ar- [rjeptw^ est, medici ei consilium deferunt ut in t[h]erma san- guine infantium 8 plena calide lauaret 9. Cumque id fieri te/wp- taretwr luctu I0 ma^rum rex misertw.? ait: « Now faciam hoc licet11 sim leprosus p^rpetuo ». Cui ideo I2 Petrwj- et Paulw^ apostoli seqw^nte nocte ap[p]aruerunt dicentes ei : « Vocca Sil- uestrem papam J3, et ostendet J4 tibi salutis thermam^" ». Quo facto post ieiunium uisit l6 manum de celo sibi missa;wx7 tan- gentew se in [h]ora babtismi, ac subito sanwj abiecta lepra factus est rex. Post hoc dedit licentiaw Christianis congregatislS in toto orbe Krrarum. Igitur de persecutore 19 Christianus efE- citur. Hoc totum in sexto reigni eius anno factum fuisse ueri&r af[f]/rmant.
Kl.ui. Qwarto anno persecuc/onis Maxentium Herculifi] Maxi- miniani filium20, qwi priuatwjinLucawia morabatf^ prfl^toriani milites Rome Agustum21 nuncupau^runt, qwi Seu^rum Ces- sarem a Ga[l]erio Ag&uto missum cum ex^rcitu aduersum se Romam22 a militib/w suis destitutuw inRauenna23 inter fecit.
K.uii. Hercul[i]wj- Maximiano ex Agw^to tiran[n]wj foetus
1. MS. iuili«5 13. siluestrum papuw
2. Maximize 14. ostendit
3. galiero 15. termum Constantibus obuit. 16. uicit sextagessiwo 17. mi'sam cowstannti 1 8 congreganms concupinse 19. persecuc/one saingine infantiaw 20. raaximani plm. lauarunt 21. axz^tum lucta 22 . rowum
HCWJ 25. reuenda
idio
26 Whitley Stokes.
Maxentiuw1 filium suuw [fo. 6*2] regno2 spoliare conatus est, sed prodhus et conter[r]itus in Galliam fu[g]it ut Constan- tiwogenero3 iunctw^ dolis auferret 4 imper'mm. Sed per filiam suam5 depr0hen[s]us et proditus6 in Massilia7 interfectus est.
Euseb[i]wj Cessariw^ eiclum decennouenalm8 cotnposuit.
Kl. i. Inter Constantinuw et Maxentiuw ciuile9 bellum exortuw est. Maxentiwj sepe mwltis praeliis agitatus I0, ultiwe apud pontew Mulfujium uictws et interfectus est.
K.iii. Licinius, Constantiae " sororis Cowstantini uir, Car- nu[n]ti imperator12 create [est], quern Cowstantinwj pr imuw in PannoniaJ3 uicit, deinde apud Cibalas oppr^sit, quern tandem J4 ad dedkfijwiem coegit et priuatum iusit occidi1^.
K.iiii. CflnstantinttJ barbaros l6 apud Danuuiuw congregate ad bellum in Sarm[a]tarum regione uicit, conftsus de mrtute crucis sibi in acre J7 ostense in sompno ac uerbo dicentis l8 « In hoc uince hostes sighno. » Propter hoc cre[di]dit Christo, etcru- cem eiw^ a Iude[i]s mater eius Helena, eo b&peranfe, quaesmh :9 et iwuenit, et secum ad Constantinum f ilium suum ad[d]uxit. Bap- tizatwj est autem Constantimts a Siluestro papa 20, ut diximus, qwi fecit basilicam lohanni Baptize21, item basilicam beato Petro in templo Appoll[in]is, necnow et beato Paulo similiter, ubi decollate estt corpus utriusqwe aere ciprio c/rcundans quinqwe pedes grosso 22.
His temporib/^ heresis Arriana exorta est. In [N]ece[a]no cowcilio tricentorwm23 .x. octo episcoporum fides catholica ex- ponitwr anno post Alaxandmm .d.c.xxx.fii. die m^wsis secun- dum Graecos desis [Aofotoc?] .xix. qui est .x.kl. Iulias24, con- sulatu Paulini [et luliani] .iiii.w.cc. Ariw^ Ahxandriae prae-
1. MS. maxantiuw 13. panowa
2. regnonuw 14. tentem
3. genore 15. occidit
4. aferad 16. barburw^ 5 . prmignum suum 1 7 . sibew
6. prodicius 18. dicendis
7. malsile 19. quaesmuit
8. decmoenakw 20. papo
9. cicule 21. baptizetiw «f.
10. preliss agitatis 22. gorosos
11. luciwj constansie 23. MS. inserts sidlus
1 2 . imp^ratur 24 . iuili arow
The Annals of Tigernach, Second Fragment. 27
spiter erat, qwi dh.it Filium Patri1 now ewe eqwalem, nee Filio Spz'nYwm; ad cuius dampnaaoftem in Nicaea2 urbe Bi- thyniae* .ccc.xuiii. episcobi congregati sunt, qui secundum post apostoli simbulum fecerunt4. Arius ab Alexandria pulsus est per Alaxandrww episcopum eiodem urbis.
Kl. Constantino fecit basilicam in palatio Sosoriano*, quat cognommatwr Hieroakw, ubi de ligno crucis Domini partew posuit. Item basilicam sancte martiris Agneftis] ex rogatu 6 frlie sue fecit 7, et baptizerium in eodem loco, uibi baptizata8 est et soror eius Gwstantia 9 cum fi'h'a Agota.
K.uii. Porro Galeirio Augustus qwi morabatur in Epiro, postquam per anwos .x. omni genere hominum exhausit10 prouiwcias, et putrifacto into pectore et uitalibus ll dissolutis I2, [cum] Gtiam u^rmes eructaret J3, et neqw^ medici foetoremz4 eius ferentes iussu ipsius occiderentwr, cruciato X5 non sotinens uiml6 uite sue a[t]tulit: qui multo^ ante Cessares hos elegit Maxim[in]um scili^ quern in Oriente l8 posuit, qui perse- cute est ChristiznoSf quique apud Tarsum interit, et Seueruw_, quern a Maxentio in Rauenna J9 interfectum ferunt, in cuius locum Galeriztf ordinauit Liciniuw ; ipse in Hilirtco constitutus.
K.i. Constantino Crispum f/lmm suum et Licinium20 Li- cini Agusti et sororis sue -ffijliuw, qwos ante Cessares festi- nauit ordmare 2I, iwterfecit.
K.ii. Constantinus fecit basilicam beato Laurentio mart[ir]i uia Tiburtina in agro 22 Verano.
Kl.uii. Constantino item fecit basilicam uia Lauicana23' intra duas Lauros beato 24 Petro et Marcellino 25 martiribo et
1. MS. fr.i 14. fotoirem
2 . ineco 1 5 . MS inserts now cessares
3. betunie 16. sustinensium
4. feserunt 17. multio
5. balatio sororiano 18. moriente
6. rogata 19. maxantio intrauenwa
7. fac. 20. liciniduw
8. baptizrata 21. ordinari
9. constantiwa 22. magn6
10. hiowm exausid 23. leuicana
11. uitabil. 24. beata
12. desolutis 2). marsillino
1 3 . eructauit
28 Whitley Stokes.
mausoleum ubi ma/rem x suam possuit in sarcofago por- poreo.
K.iiii. C0«stantin«.f q«0q«0 fecit bassil/flzw in ciuitate Ostia iuxta2 portuw Urbis Rome beatoruw apostolorum Petri et Pauli et lohanwis apostoli [leg. baptistae].
K.ui. Constanti[n]us Drepanum Bithyniae ciuitatemi in [hjonorem martins Luciani ibi conditi [instaurans] ex uoca- bulo4 matris sue Helenopolim nuncupauitJ.
Kl.i. Idem Constaminus Romam Petro ac Paulo relinqwms, in Betiwa (sic) ciuitatemomdere disponens i[n] nocte ab ea6 cuncta sua ferrammta ablata sunt et in Traciaw diuinit&£ a[d]lata, ubi urbem nomwis sui statuens sedem 7 reghni Rowani iwper[i]i et totiwj8 caput Orientis esse uoluit, quae sola 9 exp^rs idolomm^ forma et pot^ntia [fo. 6b i] Rome merito possit10 equari.
K.ii. Constantino statuit citra ullam ll hominum caedem I2 paganorwm tewpla claudi, qui mox Gothosx3 in Sarmatarum X4 regione deleuit.
K.iiii. Fiacha Roibtine do totim a cath Dubcowuir la tri maccu a bmthar .i. mac Eachach Doimleoin, maic Cairpr/ Li- fechflw'r. It e immorro a n-anmanw .i. na tri Cholla: Colla Uais 7 Colla Mend 7 Colla fo d?r/ch o tait Airgialla, 7 issi an fin- galso roscar rigi n-Erenn fri hAirgiallw. rAdb^raid immorro Laigiw is a cath Cnamrois a dorchair Fiacha conz brathrib 7 co .ix. milib dia claiwd la Bres mQeolach rig Laig^w. Dub co- wair ainm druadh Fhchach Raibtiwe, 7 romarbadh isin cath he. conid de dogarar cath Dub chomair.
[Fiacha Roibtine fell in the battle of Dub-chomair by the three sons of his brother, the son of Eochaid Doimlen, son of Carbre Lifechar. These are their names, that is, the Three Col- las : Colla Uais and Colla Mend and Colla^fp crich , from whom are the Airgeill. And 'tis this parricide that severed the kingship of Ireland from the Airgeill. Howbeit the Leinster-
1. MS. in ausiliuw ubi mer. m. 8. tocius
2. iaxta 9. solo
3. Beithini orawi 10. posuit
4. exuebulo n. cicra ullum
5. heleneplim nuncapauit 12. sede;»
6. eo 13. gothus
7. sedi/w i A sor;«atar«w
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 29
men say that it was in the battle of Cnamros that Fiacha fell with his brothers and with nine thousand of his clan, by Bres Beolach, king of Leinster. Dub-chomair was the name of Fiacha Raibtene's wizard, and he was killed in the battle. Hence it is called Dub-chomair's battle »].
K.u. CollaUais do gabail rige Temrach annis1 .iiii. [« Colla Uais took the kingship of Tara for four years »].
Ab initio 2 mundi secundum .Ixx. Interpretes .uwdxix., secun- dum uero Ebreos .iiiiwcclxx.u. Ab I[n\ca,rnatione .ccc.xix.
Kl.ui. Constzntinus multa praelia feicit.
K.uii. K.i. Martinus Turonensis postea. episcopustunc natwjest.
K.iii. Muiredhach Tireach mac Fiachac/? Sraibtiwe do in- darba na tri Colla a n- Album, cum .ccc. uiris, et ipse post eos regnauit anmV .xxx. A cind \Aiadne immorro ni rabatar na tri Cholla thair acht tri nonbuir nama. Dodeachadar didiu co Muiredach iarna radh da ndruidh friu, 7 robaighed friss 7 do- raidhsed drochbriathra [corus-marbadh] 7 cowadh air tuairsid an fingail. O na tedaisset tarrsadar oca 7 robdar gora do.
[« Muredach Tirech, son of Fiacha Srabtine, banished the three Collas into Scotland with three hundred men, and after them he himself reigned for thirty years. Howbeit, at the end of the year, of the three Collas (and their men) there remained in the east only three enneads. Then, having been so told by their wizard, they went to Muredach, and spake against him, and uttered evil wrords so that he might kill them and the par- ricide might thus fall upon him. As they did not... they tar- ried with him and were dutiful to him. »]
luuencwj uersificus in [Hjispania floruit?.
K.iiii. Cath Achaidi Leithd^rg i Fernwmuig, i torchair Fer- gus Foga mtfc Fraechair Fortriuin, tiughflaith Uladh, a n-Ewain Macha lasna tri Cholla, 7 dorochair Colla Mend ism cath sin. Roclaidhsid iarom na tri Cholla Eamuiw Macha, 7 ni ros-ai- trebsad Ulaid inwti o sin alle, 7 tallad uaidib a righe o Loch Eaclw/7 ille [siar].
[« The battle of Achad Lethderg in Fernmag, wherein fell,
1 . MS. anno 3. ploruit
2. iwcon 4. achaig
30 Whilley Stokes.
by the three Collas, Fergus Foga, son of Fraechar Fortren, the last prince of Ulaid in Emain Macha : and in that battle Colla Menu fell. Then the three Collas razed Emain Macha, and the Ulaid thenceforward did not dwell therein, and their kingdom was taken away from Loch Neagh westwards. »]
K.u. Donatistaruw scisma oritwr.
K.uii. K.ii. K.uii. K.ii. K.ui. K.uii. K.u. K.uii. Constan- ti[n]w^ in extremfo] uite sue termino1 ab Eusebio Nicome- diense2 episcopo baptizatw^ in Arrianuw dogma conuertiturf proh dolor 3 ! bono usus principio et malo fine.
Kl.i. Gwstanti[n]w5 cum contra. Persas bellum moliretwr, in uilla puplica iuxta Nicomediam, dispositam bene rem publicam filiis suis tradens, diem obiiti .iiiiw.cccc.xiiii.
K.ii. Constant^ [cum] Constantino et Cowstante fratribus suis reghna[ue]re anmV .xx.iiii. mensibus .u. diebus .xiii.
K.iii. lAcobwj- Nisibeniw episcopus agnoscitur5, ad cuius prices s[a]epe urbs discrimine lib^rata6 est.
K.u. Impietas7 Arriana C0tfStanti[i] reighis fulta presidio8, exili[i]s, carceribwj- et uari[i]s af[f]lictio/mm modis9, primum Athanasium I0, deinde owwes non sue partis episcopos p^rsecuta est.
K.ui. Constantinw^ a ducibw* Constantis11 fratris sui in bello occisw^ est.
PAITRICIUS NUNC NAT OS1 EST.
K.uii. Constans Arianw^ effect^12 catholicos toto orbe per- sequitwr. Cuius etiam fauore h&terno(?) Arrius, dum in Cons- tantinopoli ad ecclesiam p^rgeret^, — a[d]u^rsw^ eatholiow de fide dimicatttw a/14, — deuertens per forum Constantini ad ne-
1. MS. t^rmeni6 9. mondis
2. nicowetense 10. anathaisiuw
3. prodolar n. constantinz/^
4. inicowmediam dispondiduw 12. effeactw^
bemrew puplicww fills, is. tradendiaw 13. dumin Constantino poll! adexi-
obit Ham pergerit
5. agnoisitttr 14. demicatz/5. This sentence is
6. lib^rato misplaced, and some words seem
7. impeditas omitted.
8. pra^cidio
The Annals of Tigernach. Second Fragment. 31
cessariam1 causam uiscera2 eius repented simul cum uita ef[t]usa sunH.
Haeresis Anthropomorphianoruw 5 in Siria et Macedonia 6 [et] in Constantinopoli nascitur?.
K.i. Per idem tempus Athanasius8 et Hilairiar claruerunt. Donate Aelius9 gra[m]matice scriptor, Hieronimi [praceptor,] Rome illustris habetur.
K.iii. Cowstans aduersus Persas et Saporem regem10 eoruw, qwi Mesopotamia^ inuaserant, .ix. bella11 fecit.
K.ui. Constans Magnenti dolis, [fo. 6b2J inop[p]ido quod12 Helena nominatur, in proximo Hispaniae, interfectus est.
K.iii. Magnentiusx3 poster arripuit imper'mm apud Agustodu- num, [quod] continue per Galliam, Affricam, Italiamqw^ per- rexit1*. In Illirico autern Vetranionem XJ, etate grandeuum, imperatorem sibi milites creauerunt, uin/w natwra siwplicem, cunctis16 iocunduw, sed qui ne prima quidem unquam *7 \ite- rarum elementa18 didicisset. Itaqwe cunt primuw Uterus \itera~ rumque silicas ifwperator senex interdum inuitus meditaretur :9, a Constantino deponere20 iussus imperium, abiciens cum \he- ris purpuras21, contentusque priuatis feriis, palatiuw simul scholamque reliquit22.
Paulus herimita qwieuit centesimo et xiii. anno etatis sue, quern Antow[i]us monacwj, leowibwj sibi sepwlcrww duobus2? fodientibw^ sepeliuit.
K.ui. Maxima Treuerorww episcopus clams habelur, a quo Athanasius Alaxandriae** episcopus, cum a Constantino quae- rereiur ad penam, honorifice sw^cepit.
1. MS. nesecariam 13. Magricentius
2. uiscere 14. porrexit
3 . repende 1 5 . ulteraniorem
4. est. 16. simplicim cuncctis
5. heresiss antroponior fidarum 17. unar
6. Macedonio 18. eleraita
7. Constantino polii nascetur 19. inuictus meditar eter
8. anathasius 20. disponde
9. Arit?« 21. purdonw
10. soporem regim 22. scolum qiie relicit
11. mesopontaniaw inuaserunt .ix. 23. duobis
uella 24. Anatasius alagax
12. cui
$2 Whitley Stokes.
K.i. Nep[oJtian//5 Rome, sororis1 Constantini filius, gladia- torum manu fretwj1 inuasitimperium, qwz a Magnentii2 ducibus inter&ctas est.
K.ii. Bellum inter Constantiww Magnewtiumqwe factum est apud Mursam urbew, in quo Magnenti&J ' a[u]f ugit, atque non multo4p0jt apud Lugdonum propria se manu interfecit5.
K.iii. Helarius Pictauiensis episcopus, qwi pulsus ab Arianis6 in Frigia exulauerat, cum apud C0wstantinopolim7 [librum] pro se CowJtantio porrexisset8, ad Gallias reidit.
K.iiii. K.ui. K.uii. Reliqwie Timothei apostoli Ccwstanti- nopoli inuecte s««t.
K.i. K.ii. K.iiii. Muiredhach Tirech do marbad la Caelbadh mac Cruind badhraidhi, la ri[g] n-U\adf ic Port rig os Dabull.
[« Muredach Tirech was killed by Caelbad, son of Crund badraide, king of Ulaid, at Port rig over Daball. »]
K.u. Eochaid Muigmedow mac Muiredhaig Tirigh regnauit annis .uiii. Ceithri maic Moing[f]inde ingine Fidhaigh, AiMl, Brian, Fiac/?ra, Feargw^.
Niall mor mac na Sax[an]chi,
Cairne a hainm feib rw^-cenglos, cdic maic Eachach Muid-wedhoi», ni da deroil ro derbwj.
[« Eochaid Muigmedoin, son of Muredach Tirech, reigned eight years. Four sons he had by Mongfind, Fidach's daughter, namely Ailill, Brian, Fiachra and Fergus. (And a fifth by the Saxon woman Cairne, as the poet says :) « Niall the Great, son of the Saxon woman, Cairne was her name as I have collected. Five sons of Eochaid Muig-medoin: not trifling is what I have certified. »]
PATRICIUS CAPTI[U]US in 9 Hibermam ductus est.
K.ui. Constantino [Romam nouam] ingr^sso, ossa Andna[e] apostoli et Luce euang^liste a Constantiwopolitanis miro fauore10 swjcepta sunt.
1. MS. sorores 6. arrensiw
2. magentianz^ 7. Constantino opulum 3 . magnamienti//5 8 . conatantino porexit
4. ag now multu 9. an
5. interfect/tf 10. furore
The Annals of Tiger nach. Second Fragment. 3 3
K.uiii Constantinus luilianuw patruelem suuw Cessarew a se creatum ad Gallias1 misit, qwi Gallos swbiecit et Al[a]ma- nos, et [Rheno] Germanos reuiwxit, qwi mox Kgustus, Cons- tantium Parthicis praeli[i]s occupatuw parte reigni priuauit. Cctftstantius luliani 2 scelere cowperto, dimissa expedic/one Partoruw duw ad belluw ciuile reuertitur, in itinere inter Ci- lic[i]am Capadociamqwe defuncts est.
K.ii. K.iiii. Antonius monachw^ centessimo qwinto etatis sue anno in Christo qwieuit.
K.u. luiliamu anno primo ut Orosiw^3 ait, m^wsibw^ .uiii. sol«j obtenuit imperium. Hie ex cleirico iwp^rator e[f]fectwjin idulorww cultum conuertitur, martiri[um]qw^ Christianis i«fert, qwi etiam dum odio Christi templum in H[i]erwjolimis Iude[i]s reparare p^rmisiset, atq«£ ex omnibus prouinciis^ ludei col- le[c]ti noua Tewpli fundam^wta iacerent, subito nocte aborta 5 terre motu saxa ab imo6 fundam^torum exclusa longe lateqw^ sparsa sunt, igneus q«0q«£ globus ab interiore ede templi egressus plwnmos eorww suo prostrauit incendio, qwo terrors reliqwi pauefacti" Christum ^wfitebantur8 iwuiti, et ne hoc ca^u crederent9 foc/wm, seqwmte10 nocte in uestim^wtis cunc- torum crucis signww apparuit11.
Pagani12 apud Sebasten1? Palestinae urbem sepulcruw lo- innis Bzptistae inuaduntx4? ossadisp^rgunt, ead^w rursum col- ?cta et cremata latius disp^rgunt. [Sed] Dei prouidentia affuere [widam ex H[i]erw5olumis monachi, qwi mixti erant collegen- tibus quaecunque ipsi poterant1^ [ablata, ad patrem suum Phi- lippum pertulere].
The second fragment ends here. The rest of the story of the relics of John the Baptist may be found in Bedae Opera, ed. Giles, VI, 314.
(A suivre.)
Whitley STOKES.
1 . MS. gallius
2. parti... constantinus iuliaw
3 . oratinj
4 . prouinchis
5 . aborte
6. saxabwio
7. paue pacti
8. co;/fidebantur
Revue Cdtique, XVII.
9. crederunt
10. seq/^nti
11. crusis... apuit
12. Pagum
1 3 . sepaten
14. inuadant
1 5 . q«oqwg ipse poterterant
[.'INSCRIPTION DU PEU-BERLAND
Au mois de mars 1894, un mac, on occupe a demolir un mur en pierres scenes dans une petite propriete qa'il possede a 600 metres du bourg de Mauviere, arrondissement du Blanc (Indre), degagea une pierre munie d'une inscription qui me- rite, ce me semble, les honneurs d'une interpretation detaillee. La decouverte m'en a .ete signalee le 27 avril dernier par le R. P. de la Croix qui, a vise, s'etait rendu sur les lieux et rendu acquereur de ce monument lapidaire. II resulte de la lettre qu'il voulut bien m'adresser a cette occasion que 1'ins- cription avait du etre apportee a 1'endroit ou elle fut trouvee, d'une colline distante de 500 metres, nominee le Peu-Berland, colline voisine de la route qui est une ancienne voie romaine et remplie de substructions antiques. « Ces terrains, ecrit le P. de la Croix qui y a pratique des sondages, sont jonches de tuiles romaines et de tessons de poteries antiques. On y trouve des debris de constructions, et les gens du pays ont 1'habitude d'y faire des fouilles pour en tirer des materiaux tout prets. C'est ainsi, sans doute, que 1'inscription est entree dans le mur ou elle a ete trouvee. La pierre sur laquelle elle est gravee a, de face, 0,20 sur 0,28 et 0,13 d'epaisseur. Un des angles est brise et elle semble avoir ete atteinte par le feu ; sa face inscrite est legerement cintree. » En developpant la courbe, le P. de la Croix est arrive a reconnaitre que la pierre avait fait partie d'un monument circulaire de 0,96 centim. de diametre ; la lecture de 1'inscription nous apprend que ce mo- nument etait un cippe servant d'autel votif, analogue a celui qui figure, sous le n° 426, dans 1'article Ara, du Diction-
THE ANNALS OF TIGERNACH
THIRD FRAGMENT. A.D. 489-766.
RAWL. B. 482, FF. 7*1 —
[*/ Tigernach rarely uses the Christian era. He indicates the succession of years by repeating the sign « Kl. » or « K. » (Kalends of January), to which he and his continuator gene- rally add the ferial, or weekday, number l, and, from A.D. 1016 onward, also the day of the moon. I have therefore given in brackets the corresponding years in the Annals of Ulster (AU.), the Chronicon Scotorum (CS.), the Annals of LochCe (ALC.), the Annals of the Four Masters (FM.), and the Annals of Inisfallen (AL), although in the Annals last mentioned the dates quoted are due to the editor, not the compiler. It will be seen that the Annalists seldom agree in their dates, and it is certain that many, perhaps most, of these dates are erroneous 2 ; but the amount of error in each case is not very important.
Many of the quatrains cited by Tigernach are corrupt, and my versions of all of them are merely tentative.]
1. Thus t Kl. iii. » means a year in which the Kalends, or 1st, of Ja- nuary was a Tuesday, the 3d day of the week. Such a year reoccurs in cycles of 28 years.
2. Thus O'Donovan (FM. I. xlviii) says that the Annals of Ulster are antedated by one year up to 1014, and Dr Mac Carthy (Todd Lecture Series III, 373) asserts that from A.D. 494 to 1019 the date of « every item » in the Annals of the Four Masters is wrong.
i 20 Whitley Stokes.
[AU. 488. FM. 488. CS. 486. AI. 483].
K.u. Qtt/es sancti Cianwaini Daim liag. Is do tug Patraic a shoiscela. [« The rest of S. Ciannan of Duleek. 'Tis to him that S. Patrick gave his gospel »].
[AU. 489. FM. 488. CS. 487. AI. 484].
K.uii. Qwies epscuip Ma:c caille. [« Rest of bishop Mac Caille »].
Cath Cella Asnada i Muig Fhea, ubi cecidit Aengus mac Nadfraich 7 uxor eiwj 7 Eithni Uathach ingen Cremthainn maic Enwa Cendsek^. Illand mac Dungaili 7 AiMl a brathair 7 Eo- chaid Gumech 7 Murchertach mac Erca rig Ailigh uictores erant. Vnde d/c/z/m est :
Adbath craeb dosbili moir ' Aengwj molbtach mac Nadfraich, facbadh 2 la hllland na rath 'sin cath a Cell-osnad clai«.
Illand ocus Muirckrtach, Ai/Vll, Eochaid tend tolchar rochuirset cath Cell-osnad re hAengwj- Muwan molbthach.
[« The battle of Cell-osnad in Mag Fea, wherein fell Oen- gus, son of Nadfraech, and his wife, and Ethne the Horrible, daughter of Cremthann, son of Enna Cennselach. The victors were Illann, son of Dungal, and his brother Ailill, and Eochaid the Wounder, and Murchertach, son of Ere, king of Ailech. Hence it was said :
« The branch of a great bushy tree hath died, praiseworthy
i. MS. moir 2. facbaigh
i
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 1 2 1
Oengus, son of Nat-fraich. He was left by Illann of the graces in the battle at sloping Cell-osnad.
« Illann and Murchertach, Ailill and strong, wilful Eochaid fought the battle of Cell-osnad with praiseworthy Oengus of Munster]. »
Bass Muiredhaig Muind^Vg, 7 Eochaid a mac ar-rigi n-Ulad.
[« Death of Muredach Redneck ; and his son Eochaid (took the) kingship of Ulaid »].
[AU. 490. AI. 483].
Kl.ii. Zeno Aug«s[tus] uita decessit1 anno septimo mense sexto. Hi menses et sex menses Marciani2 ad[d]unt annum 3 quein non numerant cronice.
[AU. 492. FM. 493. CS. 489. AI. 488].
K.ui. Anastaisi&j regnauiH anno[s] xxuiii.
PATRICIt/5 ARCIEPISCOPOS1 ET APOSTOLUS Uiber- newsium an wo etatis sue centisiwo uigessimo .xui. die Kl. April/s q/deuit.
O gene wain Crist cc'im ait, cethri cet for caewnochaid, teora bliadna saer[a] iar soin co bass Patraic pr/mapstail.
[« From Christ's birth, a pleasant step, four hundreds on fair ninety, three noble years after that to the death of Patrick the chief apostle » i. e. A.D. 493].
K.uii. Trasamundus Vandalus Vandalorum 5 rex catolicas ecknas clausit6 et .cc.xx. episcopos exilio misit Sardinian!/.
1 . MS. decessid $ . Transamundw ualandanws ua-
2. marsiani landoruw
3. andum 6. elucit
4. reign. 7. sardiniuw
122 Whitley Stokes.
K.u. CathSratha[« the battle of Srath(Conaill?) AI. 485 »]. Felix papa qwieuit, cui successit Gelasius1 papa arwo[s] .iii.
[AU. 493. CS. 491].
K.uii. Cath Taillten for Laigw/# ria Cairpre mac Neill. [« The battle of Tailtiu gained over Leinster by Cairbre, son of Niall »].
[AU. 494- CS. 492].
K.i. Cath tanaiste Graine, in qwo cecidit Fraech mac Fid- chadha r/ Laigw Desgabuir, la hEochaigh mac Cairpn. [Eo- chaid] uictor fuit. [« The second battle of Grane, wherein Fraech, son of Fidchad, king of South Leinster, fell by Eochaid, son of Cairbre. Eochaid was victor »].
[AU.495.497.es. 493. AI. 488].
K.ii. Qwies Cuiwdedha maic Cathbadha .i. Maic Cuiliwd episcopi Lusca. [« Rest of Cuindid, son of Cathbad, i. e. Mac Cuilinn, bishop of Lusk »].
Defects solis apparuit.
Expugnac/o Dum Leathglaise. [« The storming of Downpa- trick »].
Gelassiwj qwieuit.
[AU. 496. CS. 494].
K.iii. Rowane eclesie, .xl.uiii. Anastasiwj papa ordinatwj uixit ann/j .ii.
[AU. 498. FM. 492].
Cath Sleawna Midhe for Laigw^ ria Cairpr^ mac Neill [« The i. MS. gallaissiwj
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 12$
battle of Slemain in Meath gained over Leinster by Carbre son of Niall »].
MoChae Naendrowa [« My Coe of Noendruim»] qwieuit. [FM. 496.]
Epscop Cormac'm Ernide, comarba Ptffric, pausauit, [« Bish- op Cormac, of the Ernide, a successor of S. Patrick, rested »].
LAU. 497. CS. 495]-
K.u. INgens terre. motus Ponticam concussit1 jwouinciaw. Anastassiw^ papa pausauit.
[AU. 498. CS. 496].
K.ui. Rowane eckrie .xlix. Simacwj papa uixit anwV .xu.
Cath Ciwd Ailbe for Lzignib le Cairpr^ mac Neill [FM. 494] [« The battle of Cenn Ailbe gained over Leinster by Carbre, son of Niall »].
[AU. 501. FM. 499. CS. 497].
K.uii. Cath Segsa ria Muircfertach mac Erca for Duach2 Tewga uma ri Con[n]acht, ubi [Duach] excidit. Unde 3 Cend- hdad cecinit :
Cath Seghsa
ben do mnaib fordoruair. robo cro d^rg ar cruisigh la Duisigh ingin Dua[i]ch.
Cath Delge, cath Mucruwa ecus cath Tuama Druba, la 4 cath Segsa i dorc[h]air Duach Tenga uwa.
1. MS. cowclucit 3. cesitundi
2. dou 4. 7
i 24 Whitley Stokes.
[« The battle of Segals gained by Muiredach, son of Erca, over Duach of the Brazen Tongue, king of Connaught, wherein Duach fell. Hence Cennfaelad sang :
« The battle of Segals — a woman of women caused it. Red blood was (brought) on spear by Daisech, daughter of Duach.
« The battle ot Delge, the battle of Mucruma, and the battle of Tuaim Druba, with the battle of Segsa wherein fell Duach of the Brazen Tongue »].
K.i. Simacws papa inter multa ecktiarutn opera, quae m\ a fundanwtis creauit uel prisca renouauit ad beatum Petrum et Paulura et Laurentiuw paupmb//j habitaculum * £0wstruxit, et omni anno per Afncaw uel Sardinian! tpiscopis qwi in exsi- lio2 erant pecunias et uestes ministrabat 3.
[AU. 502. FM. 496. CS. 499].
Cath Dro;;/a Lochmuighe ria Laignib for Httu Neill. [« The battle of Druim Lochmag gained by the Leinstermen over the Hui Neill »].
Feargwj Mor mac Earca cum gente Dalriada 4 partew Brita- nias tenuit, et ibi tnort[u]f« est.
Eogan Bel regnauit aruris i Cruachaiw [« in Cruachu ]» .xlii.
[FM. 497. CS. 500. AI. 492].
K.iii. Cath Inde mori i crich Ua [fo. ya 2] nGabla for Illand mac Dunlaiwg la Laigniu, in qwo Murc^rtach mac Ercauictor erat. [« The battle of Inde Mor, in the district of Hui Ga- bla, gained by the Leinstermen over Illand, son of Dunlang, in quo », etc.]
Bass escw/p lubair [« Death of bishop lubar] nono kl. Mai, CM///S etas .ccc.iii. anwo[rum] erat [AU. 499, 503].
1. MS. h.itaclaw; 3. 7 uestis minestraba«t
2. excillo 4. dalraida
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 12$
[AU. 504]-
K.iiii. Ku. Kui. Cerban escop o Fma Cerbaiw [« bishop Cer- ban of Ferta Cerbain »] mortuus est.
Cath Manand la hAedhan mac Gabram [« The battle of Mano gained by Aedan, son of Gabran »].
[AU. 504].
K.i. Bass Bruidhi male Maelchon, rig Cruithnech [« Death of Brude, son of Maelchu, king of the Picts »].
Bass Dowanguirt maic Nissi righ Alban [« Death of Do- mangort, son of Nisse, king of Scotland »].
[AU. 509. CS. 505. AI. 490. FM. 501].
K ii. Cath Fern muighe [leg. Fremna] Midhi for fhchaig mac Ne[i]ll ria Failge mB^rraidhfe]. Unde dictum est ;
IN righ aile asmbmd
FiacAra mac Neill na celfajidh1,
is fair tar crewla cille
cath Ferna [leg. Fremna] Midhi meabaidh.
:
[« The battle of Fremainn in Meath gained by Failge Ber- aide over Fiacha, son of Niall. Whence this was said : « The other king, mention ye him, Fiachra, son of Niall, nceal him not, 'tis over him... the battle of. Fremainn in Meath was gained [lit. broke].
[AU. 506, 507. CS. 507. AI. 497. FM. 503]. K.iii. Cath Arda coraiwd [« The battle of Ard corann »]. i. MS. celigh
i 26 Whitley Stokes.
Bass Lughdach maic Laeghaire rig Temrach i n-Achad farcha .i. farcha tendtidhe do mm ros-marb iar ndiultad in Tailgirm [« Death of Lugaid son of Loeguire, king of Tara, in Achad farcha (« the field of the thunderbolt »), to wit, a fiery bolt from heaven killed him after he had renounced the Talchenn » . (« Adzehead », i. e. St Patrick).]
Eochaid mac Muiredaigh obit. Cairell mac Muiredaigh Mun- dtfzrg ir-righi n-U\ad [« Cairell, son of Muiredach Redneck, into the kingship of Ulaid »].
[AU. 512. CS. 508. FM. 504].
K.iii. Muircertach mac Earca do gabail rigi n-Erenn[« Mur- chertach, son of Ere, took the kingship of Ireland »].
[AI. 500].
K.uii. Mac[c]nissi .i. Aengw.r espoc Gwndere qwieuit, cuius pater ' Fobraech dictus est, cuius mater Cness ingen Cowcaide de Dail Ceterwe, a qua nominatus2 est Mac Cneise [CS. 508].
[AU. 512. CS. 511. AI. 503].
K.i. Qwies Earc espuic Slaine .x.c. anno etatis sue, de q«o Patncius ait :
Espoc [Ere]
each ni cowdernadh ba cert, each aen b^res cocair cert fortbeir bcndacht easpoc Earc.
[« Bishop Ere, whatever he would do was right. Whoever delivers a just assessment (?) bishop Ere confers a blessing on him »]
Natiuitas* sancti Ciarani f/lii artificis.
1 . MS. fr 3 . natiuitass
2. a q«o
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. 127
[AU. 511. CS. 512. AI. 501].
Simacwj papa quieuit J, cui suc[c]essit Hormista papa annis 2 ix. ut Marsillinus monstrat.
[AU. 516. CS. 512. AI. 504. FM. 507].
Cath Droma Dergaige for Foilgi mBeirridhe ria Fiachaigh mac Neill, 7 is andsa cat[h]sin roscaradh a cuid don Midhe fri Laigraz/f co hUisneach, ut Cendfaeladh cecinit :
Digal dia secht mbliadan baissi dighde a cridhe, cath a nDrowaib Dergaighe ba de docer [m]a[g] Midhe.
[« The battle of Druim Dergaige gained over Foilge Ber- raide by Fiacha, son of Niall; and 'tis in that battle their por- tion of Meath as far as Uisnech was taken from the Lein- stermen. As Cennfaelad sang :
« Vengeance that day seven years, that was the consolation of their hearts : the battle on Drommann Dergaige, thence fell the plain of Meath »].
[CS. 513. FM. 512].
K.ui. Dubthach Aird Macha mortuus est anuiwde (sic, an eg. a nDruim derb ?) Cowgoll Bendchair natus est. [AU. 515. CS. 515. AI. 506].
[CS. 516]-
K.ii. Camdeach Achaidh3 bo [« Cainnech of Aghaboe »] itus est.
1. MS. q«i erat 3. achaigh
2. an wo.
128 Whitley Stokes.
IN pnmincia Dardawic assiduo ttrra[ej motu .xx.uii. cas- tella T uno momenta collapsa sunt.
[AU. 517]-
An&rtassiMj imperzwr subita2 morte praeuentus, maior3 [oc- togenario], quiet scilicet haeresi 4 Eutic[het]is fauens catolicos insecutwj est, diuino fulmine percussus1* p^riit.
K.iii. Iu[s]tinw5 senior regnauit annis .uiii.
Cownlaidh espoc Cille Dara [« bishop of Kildare »] dormiuit. [AU. 5i9.CS. 517]-
[AU. 519, 522. CS. 518. AI. 506. FM. 513].
K.uii. Cath Detna a nDromaib Breag, in quo cecidit Ardgal mac Conaill Crewthai/^di maic Neill. Colgu Mocloithi mac Cruind maic Feidlimthe n Airgiall, 7 Muirc/^rtach mac Earca uictores erant 6:
[« The battle of Detna in Droma Breg, wherein fell Ardgal, son of Conall Cremthaihne, son of Niall. Colgu Mocloithe (?), son of Cronn, son of Feidlimid, king of Airgeill, and Muircher- tach, son of Ere, were the victors »].
Buitte mac Bronaig ob[i]t. Colam cille nat/w est. De quibwj dictum est :
Ge[i]n chain Colaim ar / cleirig
indiu os En/7/? eolaig
for aenlith, ni rad n-uabair,
bas baiw buadhaig maic Bro/2aigh.
[« Buitte, son of Bronach, died: Colom cille was born. Of them was said : The fair birth of Colom our cleric today over
1 . MS. Casstella $ . pcrcmsus
2. subito 6. erunt
3 . praetent//5 niaior 7 . an
4. scailicct herise
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 1 29
wise Erin on the same festival — no vain saying — as the the death of Bronach's fair, victorious son »].
Beoaedh espoc Ardacarna [« bishop of Ard carna »] qwieuit. Ai/zll ab Aird macha [« abbot of Armagh »].
[CS. 520].
K.u. K.uiii. Hormista papfl pausauit, cui successit Johannes1 papa .liii. annis 2.
Eochaid mac Aeng«.ya n Muman qwieuit. Crimthand mac Ezchach ir-righi Muman.
K.u. Johannes 3 Rome eckae episcopus. Gwstantinopoli ueniens ad portam 4 quae uocatwr Aurea populorwm turbis ei occurrentib«j > in conspectu omnium roganti caeco lumen red- didit 6 : qwi duw rediens Rauennam uenisset 7 Teodoricw^ eum cum comitib«5 suis carciris aflict/one p^remit, iwuidia ductus, quia catholicafe] pietatis deffewsor lusting eum honorifice sus- cepiset, quo anno 8, id est consulis Proui iunioris, et Simacum Rauenne9 [fo. yb i] occiderat10 et ip^e, anno11 se- , ibidem swbita morte pmit, succedente in regnum Atha- larico nepote 12 Q'IUS.
[AU. 523, 524, 525. CS. 523. AI. 514. FM. 525].
K.ii. Dormitatio sancte:3 Brig[i]de octogesimo octauo etatisJ4 sue, uel septuagesimo tantum ut alii dicunt. Johannes X5 papa qwieuit.
1. MS. qui suceissit. lohandeis 9. rauende
2. ando 10. occederat
3. lothanwes n. ando
4. portum 12. succidente athalaricia inregnom
5 . occrarentibzw nepot
6. cecoluind reditit 13. Dormita consce.
7. rauendum uenissit 14. etatiss
8. ando 15. loh.eis
Revue Celtique, XVII. 9
i jo Whitley Stokes.
[CS. 524]-
K.uii. Heldericw-f Vandaloruw rex episcopos exilio reuerti et eclesias1 iwstaurare praecepit post .Ixxxuii. [annos] haeretice pr0fanac[i]onis.
Mors Illainw maic Dunlaiwg, rig Laigew.
[« Death of Illann son of Dunlang, king of Leinster »].
Cath Luachra ria Cairpr^ for Uib Neill, de quo dictum est :
Cath lond Luachra huas anuas adces Brighid, ni fis fass, flandchath2 Findabrach ba huais iw corp? n-Illadain iar mbass.
[« The battle of Luachair gained by Cairbre over the Hui Neill, whereof was said : « The fierce battle of Luachair above, downwards. Brigit was seen, no empty vision. Noble was the bloody battle of Findabair around Illadan's body after death »].
Ai/tll m#c Dunlaing rexit Laigniu.
lustinus imperator Iustwia[n]um ex [sjorore sua nepotem, iamdudum a se nobilissimurrH designatum, qwoqw^ reigni sui successormqwtf creauit kl. ApfihV. ip^e u^ro qwarto ab hoc mense uita decessit anwo impmi octauo.
Pausa sancti Albi [AI. 518].
Bened/ctas monacw^ in Monte Casina u/rtutum gloria, cla- ruit, qwas beatw^ Grigorius papa in'libro dialogorww scribsit.
[AU. 52?]. Felix 5 papa regnauit annis6 .iiii. m^wsibw^ .u. diebw^ .xuii.
1. MS. cli'nas 4. uobil.siwum
2. flandchadh 5. fdius
3 . corb 6 . anno
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 1 3 1
[In marg. .iiiiw.cccc.lxxxuii]. Kl. u. lUstinianwj lustini ex sorore nepos regnauit annis J .xxxuiii. Belizari[u]s patricius mirabfiliter] Persis triuwpauit, qwi, deligente2 Iw^tiniano, in Affricam misus Uandolorww gentew deleuit. Kartago quoque anno ex[c]essioms sue .xcui. recepta3 est, pulsis4 deuictisqwe Uandalis et Gelismero rege * eorww capto et Constantinopolim misso. Per idem tempus corpw^ sancti Antoni monachi d/wina reuelac/one repertum Alaxandriam perducitur6 et in eclesia7 sancti lohannis Baptistae humatwr.
[AU. 520. CS. 526]. K.ui. Ge[i]n Chaeman Bricc. [« Birth of Caeman Brecc »].
[CS. 528. AI. 520. FM. 524].
K.uii. K.u. Cath Cind eich 7 cath Atha Sige for Laigniu Muircertach mac Earca uictor erat [« The battle of Cenn eich and the battle of Ath Sige gained over Leinster. Muirchertach, son of Ere, was victor »].
[AU. 531].
IN isto anno Dionisius scribsit pasc[h]ales circulos, incipiens ab anno dow/nice incarnac[i]onis .dxxxii., qui est annus Dio- clitiani .cc.xl.uiii post cowsulatum Lampadi et Oreistis, qwo anno8 Iustinian[e]us Codex orbi promulgatus est.
K.ui. Uictor Capuanw^ episcopus libruw de pascha scribens Uictori arguit errores9.
Feilix papa qwi et in basilica sancti Petri sepultw^.
1. MS. anwo 6. perduccitus
2. defite 7. eclfna
3. resepta 8. and6
4. pulsisqw£ 9. erroreis
5. rego
j 2 Whitley Stokes.
[AU. 532. FM. 526. CS. 530. AI. 521].
K.uii. Cath Eiblinde ria Muirdmach mac Earca. Cath Muige hAilbe for Laignib 7 cath Aidhne for Condachtrib 7 cath Al- mui«[e] 7 cath Cind eich for Lzignib, 7 orgain jia Cliach in lino anw-6 : de quibwj Cendfaeladh cecinit :
Cath Chind eich, cath Almuiwe, ba haiwsir airrdhirc amra. orgain Cliach, cath Aidhne, ocus cath Muige hAilbe.
[« The battle of Eibliu gained by Muirchertach, son of Ere : the battle of Mag Ailbe gained over Leinster, and the battle of Aidne over Connaught, and the battles of Almain and Cenn eich over Leinster, and the plundering of the Cliu, (all) in one year. Whereof Cennfaelad sang :
[« The battle of Cenn eich, the battle of Almain, 'twas a conspicuous, wonderful time; the plundering of Cliu, the battle of Aidne, and the battle of Mag Ailbe »].
Bonefaciwj1 pap# regnauit anmV .ii. et diebw^ .xxu.
[AU. 533. FM. 527. CS. 531].
Kl.u. Badudh1 Muirdmaig mate Earca a telchuma fina aidche sawna a mullach Cleitigh uas Boind, ut dictum 2 est :
ISim omun ar in mbein ima luaidfe 3 ilar s'm ar fiur loiscfidher i ten ior taeb Cleitigh baidhfes fin.
1 . MS. Badugh 3 . ima luaigfe
2. dix
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. i }}
As misi
Taethen ingen airig Neill is Gamadaigh m'ainw in gach airw asreiw.
Sin in bean romarb thu, a mate Earca mar atchiu J . bidh imda a hanwand a fus, cuirfid neach for aineolw^.
Ni hinmuin
in ben dianadh cowainw Sin mo dhaigm righ loisc[f]es ten, a tig Cleitigh baidfidh2 fin.
Fillis in ri mac Earca il-leith hua Neill sirit fuil frniu i[n]ga[ch] muig. brogais cricha ceiw.
Bzsecht ferais naei cairpthiu
ocus bid cian bus cuwan
dob^rt giallu [fo. yb 2 [leis] ua Neill
la giallu muighe Muwan.
Sin dixit ac indisiw a hanmann :
Osnadh, Easnadh, Siw cen ail, Gaeth Garb ocus Gewadhaigh, Ocsad, lachtadh, radh gen gai, it e m'anmanw ar aen chai.
[« The drowning of Muirchertach, son of Ere, in a puncheon of wine on the eve of All saints day on the hilltop of Cletty above the Boyne; as hath been said :
« I have fear of the woman round whom many storms will move, for the man who will be burnt in fire (and) whom wine will drown on the side of Cletty.
i . MS. marad chiu 2 . baigfidh
1 34 Whitley Stokes.
« 'Tis I, Taethen, daughter of Niall's viceroy, and Gama- daig is my name in every place... »
« Sin is the woman that hath killed thee, O son of Ere, as I see : many are her names here : they will put anyone into ignorance.
« Not dear is the woman whose name is Sin : because of a king whom fire will burn (and whom) wine will drown in the house of Cletty.
« The king, son of Ere, turned towards the Hui Neill. Blood seeks girdles on every plain : he increased the territories afar.
« Seven times he fought nine chariots, and long will it be remembered : he carried off the hostages of Hui Neill with the hostages of the plain of Munster. »
Sin said when recounting her names :
« Sigh, Music, Storm without disgrace, Rough Wind and Wintry, Groan, Lamentation — a saying without falsehood — these are my names on one way »].
Ailbe Imlich lubair obit [« Ailbe of Imlech Ibair died »].
Eochaid mac Conma ri Ulad. [« king ofUlaid »].
[AU. 534. CS. 532. FM. 528].
Kl.uii. Tuathal Maelgarb regnauit annis .xi.
Dormitaftio] sancti Mochtai discipuli Patricii1 sexto decimo Kl. Septembris [FM. 534] Sic ip^e scribsit in epzVfola sua : MocteMJ ptfccator pmpiter, sancti Patricii 2 discipulus in Do- mino 3 salutew. Cuius etas 4 .ccc. annorum, ut dictum 5 est :
Fiacail Mochta, ni bladh fass iri cet \Aiadan, buan in ciss, cen nach n-imroll sec[h]a suas, cen sugh n-iwmoir seacha siss.
1. MS. praic.ii 4. etass
2. sci. prainci 5- ud dx.imws
3. dna.
The Annals of Tigernach. Third Fragment. \ 35
Fear tri laithe, fer tri cet,
arco-fuin, is sen in det.
ni mochen ocan cen ail
i saidhfithe in tsenfiacail. F.
[« Mochta's tooth, no empty fame — three hundred years — lasting the tribute — without any error passing it upwards, without juice of a dainty passing it downwards.
« A man of three days, a man of three hundred (years) — I entreat death ! — old is the tooth. Not welcome is the war- rior without disgrace into whom the old tooth would be thrust »].
Bonefaciwj paptf qwieuit, cui successit Mercurius z q«i et lohanms annis .ii. mensibus .mi. et diebwi sex.
Cath Luac^ra moire et/r da inber ria Tuathal Maelgarb for Gamzdtf [CS. 533. AI. 524].
[« The battle of Great Luachair between two estuaries, gained by Tuathal Maelgarb over the Cianacht »].
[AU. 535].
K.i. Hue usque p^rduxit Marcelling2 Cronicow suum.
Mlill ab Aird macha mort[u]w5 est [CS. $34]. Nat/witas Baithiwe dalta Choliiim chille.
[CS. 535. « Ailill, abbot of Armagh, died. Birth of Bai- thine, a pupil of Colom cille »].
K.u. Mercurius 3 papa qwieuit et in basilica 4 keati Petri se- pultwj [estj.
[AU. 537]-
K.iii. AgapitM* nau'one Romany Romane ecl^ie epw^us, sedit5 mensibus .xi. diebus .uiii. et in basilica Petri sepultwj
1. MS. qwi susessit morcorius 4. pasilica
2. Marsellinw 5. sedib«5
3 . mercoriw^
i $6 Whitley Stokes.
[est] .xxui. dies Bonifacii1, et .mi. menses2 et .ui. dies Mer- curii?, et .xi. mewses2 et [uiii.] dies Agapeti4 efficiunt anwum et .mi. mmses2 et .x. dies.
[CS. 538]-
K.u. Cath Claewlocha, in quo cecidit Maine mac Cerbuill a[c] cosnom gelsine Hua Maine Condacht. Goibnenw mac Co- waill ri 5 Ua Fiac^rach Aidne uictor erat.
[« The battle of Cloenloch, wherein fell Maine, son of Cerbalk contending for the hostages of the Hui Maim of Connaught. Goibnenn, son of Conall, king of the Hui Fia- chrach of Aidne, was victor »].
Comgall mac Dowanguirt. ri 6 Alban [« Comgall, son of Domongort, king of Scotland »] obit .xxxu. anno reigni sui.
[AU. 538. AU. 527]-
K.ui. Perditio7 panis. Silueriw^ pap^ nat/one Romany regnauit anno .i. mensibus .u. diebus .xi. qwi confessor obiit8. Manchan Maethla [« Manchan of Maethail »J cecidit.
[AU. 539. AI. 528].
Kl.uii. Nat/witas Grigorii papafe]. Nem episcopuS obiit 9. Uigil[i]«5 pap^, nat/one Rowanwj, regnauit anww .xuiii. men- sibus .ui. diebus xu., qwi Syracusis I0 defuncts uia Salaria se- est, ut Beda boat x J .
i. MS. bonihmus 7. p^rditon
2 . mensis 8 . confesur obuit
3. dimescori 9. obuit
4. Agapiati 10. siraciusis
5 . rig ii. boat/;
6. rig
•si
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. \ 37
[AU. 544. CS. 541].
K.i. Mortalitas magna quae blefed dicitur1, in qwa moBi Clairiweach, cut nomen est Berchan, brecano [sic, leg. profeta, episcopus ?] poeta, periit.
[CS. 542]- K.ii. Ailbe Senchua Ua n-AiMb obit.
[AU. 546, 547. CS. 543. AI. 532. FM. 537].
K.iiii. Cath Tortan ria Laigniu [« The battle of Tortu gained by the Leinstermen »], in qwo cecidit Mac Earca maic AiMto Muilt, a qwo Fir Chera.
Cath Sligighe 2, in qwo cecidit Eogan Bel, n Condacht, la Fergw^ 7 la Downall, da mac Muirchmaigh maic Earca, 7 la hAinmire mac Setna 7 la Naindidh 3 mac Duach, [qui] uic- tores erant. Unde4 dictum est :
Fichth/r cath Hua Fiac&rach la feirg faebair 5 tar iwbel, gessit buar namat 6 fri sleaga, sreatha in cath 7 i cn'nder.
Aircelt Sligeach do muir mar fuil fer lia feoil, bertait ilaigh tar Eba 8 im chend Eogain Beoil.
1. MS. dx. 5. lahrgus feabairtar
2. sligidhe 6. nan
3 . nindigh 7 . catha
4. undi 8. tarreib
I $8 Whitley Stokes.
[« The battle of Slicech, wherein Eogan Bel, king of Con- naught, fell by Fergus and Domnall, two sons of Murchertach, son of Ere, and by Ainmire, son of Setna, and by Naindid, son of Dua, (who) were the victors. Whence it was said :
« The battle of Hiii Fiachrach is fought with fury of edges over the border. Foemen's kine bellow against spears : the battle was spread out into Grinder (?).
« The (river) Sligo carried off to the great sea men's blood with their flesh. They* utter paeans over Eba round the head of Eogan Bel »].
Cairpre mac Crimthaind, ri Muman. Lugedtis espoc Cowndere qwieuit[« Cairbre, son of Crimthann, king ofMunster, (died). Lugaid, bishop of Connor, rested »].
[AU. 548. CS. 544. FM. 538].
K.u. Tuathal Maelgarb, mac Cormuic Caich, maic Cairpn, maic Neill, n Tewrach, [torchair] a nGrellaigh Eilte do him Mailmoir maic Argadain, do C0waillib Murtemne .i. mac ma- thar do Diarmuit mac Cerbuill in Maelmor sin, 7 adorchair Mael mor fen ar in lathair siw, unde dicitur echt Mail moir.
[« Tuathal Maelgarb, son of Cormac Caech, son of Cairbre, son of Niall, king of Tara, fell at Grellach Eilte by the hand of Mael-mor, son of Argadan, of Conailli Murthemne. A son of the mother of Diarmait mac Cerbailj was that Mael-mor : and Mael-mor himself fell on that spot ; whence is said « Mael- mor's murder »].
Qwies Maic Cuilmd 7 Odhran o Leatracha[ib] [« The rest of Mac Cuilinn andofOdran from Letracha »].
Ciaran mac an tsair obit. xxxi. anm? etatis sue, septimo au- tem postquam1 Cluaiw ma^Nois cowstruere c[o]epit [AI. 538. FM. 548].
Dichendad Ambacuc a n-aenach [fo. 8ai] Taillten per uir- tutem 2 sancti Ciaran[i] .i. luighe? eithig dorat duiwe fo laiw^ cor' gab aillse fo muinel .uii. mbliadna dobai se beo apud mo- nachos4 [FM. 539].
1. MS. h. septiwo po;tar 3. luidhe
2. sui raitew 4. monatzw
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 1 59
[« The decapitation of Habacuc, at the fair of Tailtiu, by a miracle of Saint Ciaran, to wit, a certain man took a false oath by the saint's hand, whereupon a gangrene attacked him at his neck. For seven years he remained alive (headless) with the monks. »]
Beoid ainm athar Ciaraiw 7 Darearca ainm a mathar, sicut ip^e dixit :
Darerca mo mdthairsi,
nir'bo bandscal olc,
Beoid saer mo atha/rsi
do Latharnaib Molt.
[« Beoid was the name of Ciaran's father, and Darerca was his mother's name, as he himself said :
« My mother was Darerca, she was not a bad woman. My father was Beoid the wright, of the Latharna Molt »].
Diarmuid mac Cerbuill do gabailrighe nErind. [« Diarmait, son of Cerball, took the kingship of Ireland. » AI. 539]
[AU. 548. CS. 545. FM. 548].
K.ui. Tigernach mac Cairpr/, sanctus episcopus Cluana Eois, obit.
K.uii. Ai/i'll mac Dunlaiwg, ri Laigew [« King of Leinster »] obit.
Corwac mac AiMk, ri Muwan [« King of Munster »].
[AU. 549- CS. 558- FM. 544]-
K.u. K.ui. K.u. Cath Chuile Gwaire, in q«o cecidit1 Ai/i'll Inbanda ri Cow[n]acht 7 Aed Fortamail a brathair. Fergwj- 7 Domnall, da mac Mec Earca, uictores erant.
[« The battle of Cuil Conairi, wherein fell Ailill the Wom- anly, king of Connaught, and Aed the Prevailing, his brother. Fergus and Domnall, two sons of Mac Erca, were victors »].
i. MS. cecitid
140 Whit ley Stokes.
Duach Tenga Uma mac Feargusa, ri Conwacht. [« King of Connaught »]
[CS. 551. AI. 54']-
K.uii. Mortalitas magna .i. in Crow Conaill no in Buidhe Chowwaill, in quo isti sancti pausauerunt .i. Findia mac \\ili Tellduib 7 Colum mac Criwt[h]aind 7 Colam Indse Cealtra 7 Sineall mac Cenandaiw ab Cilli Achaidh J Drumiada, 7 Mac tail Chilli Cuiliwd, qwi nominztur Eogan mac Corcraiw. [« A great mortality, that is, the crom conaill or the buide connaill, in which these saints rested, to wit, Findia, greatgrandson of Telldub, and Colom, son of Crimthann, and Colam of Inis Celtra and Sinell, son of Cenannan, abbot of Cell Achaid Drumfbta, and Mac tail of Cell Culinn, whose name is Eogan, son of Corcran »].
[AU. 551. CS. 552. AI. 543. FM. 546].
K.ii. Cath Online, in quo ceciderunt Core Oichi Muman per orationem m'lte Cluana Creadail. Bass Fothaid2 maic Conaill.
[« The battle of Cuillne, wherein fell the Corco Oichi of Munster through the prayer of my Ite of Cluain Credail. The death of Fothad, son of Conall »].
[AU. 552. CS. 553- FM. 54?]-
K.u. Bass Eachacb maic Connhi, rig Uladf a qwo Hui Eachach \}\ad nati s[u]nt. Cor/wac mac A.ile\\a ri Laigen obit. Bass Bic maic De, in faidh. Bass Crimthaind maicEnuin. Feargna mac Aengusa n Ulad. Cairpr^ mac Corwaic, n Laigm.
[« Death of Eochaid, son of Connla, king of Ulaid, from wrhom the Hui Echach of Ulaid descend. Cormac, son of Ai-
i. MS. achaigh 2. fothaig
•
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. 141
lill, king of Leinster, died. Death ofBecc mac De the prophet. Death of Crimthann, son of Briun. Fergna, son of Oengus, king of Ulaid. Cairbre, son of Cormac, king of Leinster »].
[AU. 553. CS. 554].
K.iii. Natiuitas1 moLua maic hui Oche. [« Birth of my Lua, greatgrandson of Oche »] Pestis quae uocatur Samtrusc.
[AU. 554. CS. 555- AI. 545]-
K.u. Cathbudh mac Fergttja, epscop Achaidh chuiw[« bishop of Achad Cain »] centessimo quinquagesimo anno etatissue obit.
Uigiliftf [leg. Pelagius?] pap# nat/one Romany sedit2 an- nis .xi. diebwj [xuiii], et in basilica beati Petri sepultus est.
Gem Chaewain Leith [« Birth of Coeman of Liath »].
K.uii. Duach Tenga uma, r/ Connacht, mortuus est [« Duach Brazentongue, king of Connaught, died »].
[CS. 557]-
Cath Droma cleithe. du a torchair Fmlia hua Fidhbuidh, n \3\ad, la D.ewan mac Cairill 7 la Uaib E&chach na hArda. [« The battle of Druim cleithe, wherein Ferdia, grandson of Fidbad, :ing of Ulaid, fell by Deman, son of Cairell, and by the Hui :hach of the Ard »].
Eochaid Tirmcharna ri Condacht [« Eochaid Dryflesh, king of Connaught »].
Neasaw leprosus pausat?. [FM. 551].-
[AU. 557- CS. 558. FM. 552]. K.i. lugulac/o Colmain M6ir4 maic Diarmuta in curru suo,
3. lep;
4. coir
1. MS. Natintas 3. leprc'si pausad
2. cecl 4. colman mor
,42 Whitley Stokes .
o Dubslait hua Trena, do Cruithneachaib [« Murder of Col- man the Great, son of Diarmait, in his chariot, by Dubslait, grandson of Tren, of the Picts »].
Eclesia1 Bewwchair fundata est. [AU. 554, 558].
Aed mac Echacb Tirwcharna r/ Connacht [« Aed, son of Eochaid Dryflesh, king of Connaught »].
[AU. 557- CS. 559]- K.iii. Brewainw eclesiam2 Guana ferta fundauit.
O gabais mac m hEllta 3 Brenaiwd co lin a be^/a, acht m[ad] fearr ni meassa de o sin co se Guam ferta.
[« Since Elta's great-grandson, Brenainn, with all his per- fections, took (it), if it be not the better, it is not the worse, Gonfert, from that to this »].
[FM. 553]-
K. Asce[n]sio Brenaiwd mcurru suo in aerem4.
[AU. 559. CS. 568. FM. 554].
K.i. Cena pwtrema Temrach la Diarmuit mac Cerbuill [« The last Assembly of Tara held by Diarmait, son of Cer- ball »].
Basj Gabrain maic Domanguirt rig Alban. Teichedh do Al- banchaib ria mBruidhi mac Maelchow rig Cruithnech.
[« Death ofGabran, son of Domongort, king of Alba. Flight
1 . MS. ecl.ie 3 . uatellta
2. eclinam" 4. erim
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. 143
of the Scottishmen before Bruide, son of Maelchon, king of the Picts »].
Bas Curnan, male Aeda, male Eachach Tirmcarna, la Diar- muid mac Cerbaill ar comairce Coluim chilli, 7 is d'adbaraib x chatha Chula Dremne sin.
[« The death of Curnan, son of Aed, son of Eochaid Dry- flesh, by Diarmait, son of Cerball, while under Colom cille's protection; and that is one of the causes of the battle of Cuil Dremne »].
[AU. 560, CS. 561. AI. 553. FM. 555].
K.u. Cath Chuile Dremni for Diarmuid mac Cerbuill. For- gus 7 Dortmall, da mac Muircfortaig mate Earca, 7 Ainmiri mac Sedna 7 Nindidh2 mac Duach 7 Aed mac Ezchach Tirw- charna n Con[n]acbt uictores erant per orationem 3 Coluim cille dicentis :
ADia4.
cidh na dingbai dind in cia s
duss in ruirmemis a lin
in tsluaigh doboiwg bretha6 din.
Sluagh doching i timchill 7 chairnw is mac ainbthe notttj-mairn, is e mo drai nimm-er[a] mac De as Hum congena 8
IS alaiwd feras in luadh gabair Baetam9 riasiw sluagh, fo la Baetan I0 fuilt buidhi Wraid Ir a herew fuirri I2.
1 . MS. dagbaraib 7 . a tiwchell
2. nfndigh 8. ^owgeba
3. or.om 9. baedam
4. de 10. fola baetairc
5 . ceo 1 1 . b^raig
6. bregha 12. fuirre
144 Whitley Stokes.
Fraechan mac TeniM^aiw is e dorinm in airbe ndruadh do Diarmuit. Tuatan mac Dimain, maic Sarain, maic Corwaic, maic Eogain, is e rola in airbe druadh darachenw. Maighlmde rochiwg tairrsi, qwi solus occisus est.
[« The battle of Cuil Dremne gained over Diarmait, son of Cerball. Fergus and Domnall, two sons of Muirchertach mac Erca, and Ainmire, son of Setna, and Nindid and Duach and Aed, son of Eochaid Dryflesh, king of Connaught, were victors through the prayer ofColomb cille, who said:
« O God, why keepest thou not the mist off from us, if per- chance we may reckon the number of the host that deprives us of judgments.
« A host that marches round a cairn, 'tis a son of storm that betrays them. He is my druid who denies me not, the Son of God it is who will work with me.
« Beautiful it makes the onset, Baetan's steed before the host, it seems good to Baetan of the yellow hair, it will bear its burden upon it. »
Fraechan, son of Teniusan, 'tis he that made the « druid's fence » for Diarmait. Tuatan, son of Dimman, son of Saran, son of Cormac, son of Eogan, 'tis he that overturned the « druid's fence » . Maiglinde went across it, and he alone was slain.]
[AU. 561. CS. 562. AI. 554. FM. 556].
K.ui. Cath Guile uindsenn a Tebtha for Diarmuit mac Cer- buill ria n-Aedh mac Brenaintt, rig Tebt[h]a, in quo Diarmuit fu[g]it.
[« The battle of CuilUinnsenn in Tebtha, gained over Diar- mait, son of Cerball, by Aed son of Brenann, king of Tebtha, in which Diarmait took to flight »].
[AU. 562. CS. 563. AI. 555. FM. 557].
K.i. Nauigac/o Colu[i]m cilli ad [fo. 8a2] iwsolam le etatis sue quadragesimo quinto [anno].
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 145
Cath Mona Daire Lothair for Cruithnib ria n-Uib Neill in tuaisc/Yt, a ndorcratar .uii. righ Cruithnech1 im Aed mBrecc. Baedan mac Cuind co ndib Chruithnib nod-fig2 fri Cruithn/w, 7 Cenel n-Eogam 7 Cbwaill nod-fichset conduct! mercede 3 na Lea 7 Arda Eolairg. De qwo Cendfaeladh cecinit :
Sinsit faebuir, sinsit fir
a Moin d^'rg Daire Lothair,
adhbur comrainne 4 nad cert,
secht rig Cruithneach im Aedh mBrecc.
Fichthir 5 cath Cruithne n-uile. ocus forloiscther Elne, fichthir6 cath Gabra LifE ocus cath Guile Dremne.
Bensat giallu iar 7 conga.il as siar im chnuas nuach, Fergw.r, Downall, Ainmire ocus Nindidh 8 mac Duach.
Fillis da mac Meic Earca arcend in chatha cetna ocus in ri Ainmire adbath a selbaib Setna.
[« The battle of Moin Dairi Lothair gained over the Picts by the Hiii Neill of the north, wherein fell seven Pictish kings, including Aed Brecc. Baetan, son of Conn, with two Picts fought it against the Picts, and the Kindred of Eogan and (the Kindred) of Conall (also) fought it, hired by the recom- pense of the Lea and Ard Eolairg. Whereof Cennfaelad sang:
« Weapons stretched, men stretched, on the red Bog of Daire Lothair, cause of an unjust partition, seven Pictish kings with Aed Brecc.
1 . MS. chuithnech 5 . Ficther
2. nodfid 6. fidhter
3 . idfichsed owdtucti raercedi 7 . ria
4. comraime 8. nindigh
Revue Cdtiqne, XVII. 10
•
146 Whitley Stokes .
« The battle of all the Picts is fought, and Elne is burnt ; fought is the battle of Gabra Lifi, and the battle of Cuil Dremne.
« They took away hostages after conflict, thence, westward, together with a... gathering, Fergus, Domnall, Ainmire, and Nindid son of Dua.
« Mac Erca's two sons turned to meet the same battle and the king Ainmire died in the possessions of Setna. »]
Aedhan hua Fiachrach obit.
[AU. 563. CS. 564]-
K.i. Mo Laissi Daiminnse [« of Devenish »] obit. Cairpre mac Corwaic n Laigm [« king of Leinster »] obit.
K.iii. lusting minor regnauit .xi. anmV.
Narsis patricius Totilam 1 Got[h]orwm regem in Italia supe- rauit et occidit 2, qwi deinde per inuidiam 3 Romanorww pro quibus multa 4 contra. Gothos laborauerat, accwjatus 5 apud lus- tinum et cow[iu]gem eius Sophiam quod seruit/'o pmmeret Ita- liam, secessit Neapolim6 Campanie et scribsit genti Longo- bardorum ut7 uenirent et possiderent8.
Colman mor mac Cairpn, n Laigen. [« Colman the Great, son of Cairbre, king of Leinster »].
[AU. 564. CS. 565. AI. 556. FM. 558].
Diarmuit mac Cerbuill occisus est ir-Raith Bic a Muig Line, la hAedh nDub mac Suibne Araidhe, r/ Ulad, 7 [tucad] a chend co Cluaiw, 7 ro adnacht a coland a Gwnere. Cui succes- serunt? duo filii Mate Earca .i. Forgwj 7 Domnall. [« Diar- mait, son of Cerball, was slain in Raith Becc on Mag Line by
1. MS. toltalew 6. sexit nempolim
2. occedit 7. longbardorow et
3. inuiwdiam 8. positerant
4. ml.t^ra 9. suiccesit emnt
5 . occus
The Annals of Tiger nach. Third Fragment. 147
Aed the Black, son of Suibne Araide, king of Ulaid ; and his head was taken to Cluain, and his body was buried in Con- nere. Cui, etc.].
K.uii. In hoc amw capta^rt in Muirgelt tor Tracht Ollarba il-lin Beoaiw maic Indie .i. Airiu ingen Eachach maic Muire- dha. Beoan mac Indie .i. iascaire Comgaill Bemzchair, ros- gab. [« In this year the Muirgelt was taken on the strand of Ol- larba in the net of Beoan, son of Indie, namely, Airiu, daughter of Eochaid, son of Muirid. Beoan, son of Indie, S. Comgall of Bennchor's fisherman, caught her »].
Qwies Brenaiwd Birra, ut ailii dicunt [AU. 564].
Cath Cruindi. [« The battle of Cruinde »].
[AU. 565. CS. 566. AI. 557. FM. 559].
K.uii. Cath Gabra Life for1 Laigww laFergwj 7 Domnall, da mac Muircfortaig maic Earca :
Cath Gabra
ocus cath Duma Achair2, atbath amra a center nai, Colcu ocus a
il
Cath Gabra,
ni cath doine nad fichet?, adbath fiche o Faelfan], o Ai/zll fiche ficheti.
[« The battle of Gabra Life gained over Leinster by Fer- jus and Domnall, two sons of Murchertach, son of Ere (as the
>et said :)
« The battle of Gabra, and the battle of Duma Achair : in jach of them died a wondrous man — Colcu and his father.
« The battle of Gabra (was) not a battle of folks that fight lot : twenty died by Faelan, twenty score by Ailill »].
1. MS. la 3. duiwe nadiched
2. aichir 4 xxit
148 Whitley Stokes .
Bass Downaill maic Muirdmaig maic Earca, cui successit1 Ainwiri mac Setna [FM. 564]. Bass Daimiwe maic Cairpn Daim argait.
[« Death of Domnall, son of Muirchertach, son of Ere, to whom succeeded Ainmire, son of Setna. Death of Daimine, son of Cairbre Dam argait »].
[AU. 566].
K.ui. lohannes natiowne Rowans sedit annis .xii. mensibus .xi. diebw.r .xxiii. In basilica beati Petri aposfo// sepultwj est.
[CS. 568. FM. 565].
K.uii. Bass Dewaiw maic Cairill rig U\adf la bachlachu Bairne [« Death of Deman, son of Cairell, king of Ulaid, by the shepherds of Bairenn »].
Baedan mac Cairill n Ulad [« Baetan, son of Cairell, (be- came) king of Ulaid »].
[AU. 568. CS. 569. AI. 561. FM. 566].
K.i. Bass Ainmireach maic Setna, rig Erenn, la Fergus mac Nellin, de qwo dictum est :
Femen 2 intan rombai ri nirbo mmnat nach 3 detla, indiu is forderg a Hi la h Ainmire mac Setna.
[« Death of Ainmire, son of Setna, king of Ireland, by Fer- gus, son of Nellin, of whom was said:
1 . MS. criscuccesit 3 . a
2. Femin
The Annals of Tigernach. Third Fragment. 149
« Femen when it had a king, was not an unvalorous place : today its colour is crimson from Ainmire, son of Setna »].
[AU. 569. CS. 570. FM. 568].
Iugul[a]a'o Fergwj[a] mo&Nellifte la hAedh mac Ainwireach.
[« Murder of Fergus, son of Nelline, by Aed, son of Ain- mire »].
Aenwu mac \\ui Laigse, ab Cluana maic Nois [« Oennu great-grandson of Laigis, abbot of Clonmacnois »] qwieuit .i. Enda mac Eogain do Laigis Raeda, [« of Laigis Raeda »] tenens principatum annis x .xxui.
[CS. 571. AI. 562. FM. 569]. Ite Cluana Credil [« Ite of Cluain Credail »] Gillasque2.
[AU. 570!-
K.uii. A morte Ptftricii .c. anm.
[CS. 572]-
Maenu epscop Cluana ferta Brenaiwd, quieuit [« Maenu, bishop of Clonfert, rested »].
[AU. 571. CS. 572].
K.u. [Occisio] da \\ua Mw/redaig .i. Baetan mac Muiredaig 7 Eochaid Fiwd mac Domnaill, iii. [anno] regni sui. Cronan mac Tigmiaig n Cianacht occisor eorwm erat. Cath Luimnigh ria Cianachtz, in quo ipse ceddit.
i. MS. pnncipatwr anwiss 2. gillas qzn
i jo Whitley Stokes.
[« The slaying of Muredach's two grandsons, Baetan, son of Muredach, and Eochaid the Fair, son of Domnall, in the third year of their reign. Cronan, son of Tigernach, king of Connaught, was